Tüm KKTC vatandaşlarına maaş bağlanacak…

• Çelebioğlu: "Hiç boşuna devlet idaresi ile uğraşmayın, halka maaşı bağlayın ve siz aradan çekilin. Modern ekonomi de bunu getirir. İnternet ve bilişim çağında aracılık/komisyonculuk öldü artık. Hantal KKTC devleti adaya gelen paranın dağıtımında aracı olmayı bıraksın. İşe gidip gelirken yaktığımız benzine ve çevreye verdiğimiz zarara yazık. Tüm dünyada hız kazanan ''Temel Gelir'' hareketinin ilk uygulanması gereken ülke KKTC. Eğer KKTC devlet hantallığında 2011 yılında bağımsızlığını kazanan Güney Sudan'dan gerideyse, bizde bazı şeyler çok yanlış gidiyor demektir."

Sevgili okurlarım gelecek çarşambaya kadar yurt dışında olacağımdan siz okurlarımla yazılarımı paylaşamayacağım. Yazılarım bir hafta sonra yine kaldığı yerden devam edecek. Öncelikle bunu ifade edeyim dedim.

Başarılı ekonomistler sıralamasında hızla yukarılardaki yerini almaya başlayan genç dostum Görkem Çelebioğlu ile buluşup bir kahve içtik. Görkem genç yaşına rağmen dünya görmüş ve bu nedenle vizyonu geniş bir genç girişimci. Ülke siyasetini, seçmen kitlelerinin siyasiler tarafından nasıl teslim alındığını ve seçim sistemindeki yanlışları konuştuk. Sade vatandaşın nasıl seçimlerde yanlış yönlendirildiğinin de ötesinde mevcut yapıya olan bağımlılığını değerlendirdik.

Oldukça ilginç bir konuşma oldu. Sizlerle paylaşıyorum…

İşte söyleşimiz…

"Seçim kazanma uğruna vaatlerinin dozunu kaçıran politikacı söylemi gibi: ''Tüm KKTC vatandaşlarına maaş bağlanacak.''

Bundan daha öte seçim vaadi olamaz… Partili ayrımı yok, işçi/işveren ayrımı yok, bölgecilik ayrımı yok, Anavatancı/Rumcu ayrımı yok, din/dil/ırk ayrımı hiç yok… Kapıdan girip KKTC kimlik kartını gösteren vatandaşa maaş bağlanacak.

KKTC'nin içinde bulunduğu durumun dünyada eşi benzeri yok. Bu yüzden diğer devletlerin uyguladığı ekonomik politikalar bize ters düşüyor. TC ile imzalanan 2 yıllık mali protokol bize 3 gömlek fazla geliyor.

Tavsiyem şu: Hiç boşuna devlet idaresi ile uğraşmayın, halka maaşı bağlayın ve siz aradan çekilin. Modern ekonomi de bunu getirir. İnternet ve bilişim çağında aracılık/komisyonculuk öldü artık. Hantal KKTC devleti adaya gelen paranın dağıtımında aracı olmayı bıraksın. İşe gidip gelirken yaktığımız benzine ve çevreye verdiğimiz zarara yazık.

Tüm dünyada hız kazanan ''Temel Gelir'' hareketinin ilk uygulanması gereken ülke KKTC. Eğer KKTC devlet hantallığında 2011 yılında bağımsızlığını kazanan Güney Sudan'dan gerideyse, bizde bazı şeyler çok yanlış gidiyor demektir.

Temel gelir nedir? Diğer bir deyişle ''herkese maaş bağlama''

Temel gelir, bir ülkenin vatandaşlarına koşulsuz bir şekilde düzenli olarak ödeme yapmasıdır. Bu fikir başka isimlerle de adlandırılabilir: Koşulsuz Temel Gelir, Vatandaşlık Geliri, Ters Gelir Vergisi, Sosyal Temettü gibi… Ana motivasyonu sosyal sorunları aşması için vatandaşa direk olarak ödeme yapılmasıdır.

Temel gelirin fikrini kim ortaya attı? Kimler destekliyor?

Temel gelirin 200 yıllık bir geçmişi var. 20. yüzyılın başına popülerlik kazanmaya başladığı dönemde yaşanan dünya savaşları ve komünizm korkusu bu fikrin hız kazanmasını erteledi. 1960'lı yıllarda Amerika'daki siyahi halkın öncüsü Martin Luther King, Nobel ödüllü düşünür ve yazar Bertrand Russell, Ekonomist Milton Friedman bu düşüncenin savunuculuğunu yaptılar. Hatta Nixon yönetiminde ''Ters Gelir Vergisi'' (belli bir tutardan az kazanan halkın devletten ilave yardım alması) parlamentodan geçti ancak Senato'ya takılarak yasalaşmadı.

Sovyetlerin çöküşünden sonra dünya üzerindeki hükümdarlığını sürdüren kapitalist sistem sorgulanmadı. 2008 yılında Amerika'da baş gösteren finans krizi kapitalist düzeni ve eksikliklerini tekrardan tartışmaya açtı. Verimsiz devlet harcamalarının önüne geçmek için azaltılan sosyal devlet hizmetleri tekrardan görüşülmeye başladı.

Temel gelir bu noktada hız kazanmaya ve ciddiye alınmaya başladı. İsviçre'de tüm vatandaşlara aylık 7,500 TL maaş bağlanması önerisi getiren öneri Haziran 2016'da 125.000 kişinin imzası ile referanduma götürüldü. Her ne kadar referandumda başarılı olmasa da, temel sebep aylık ödeme tutarının çok büyük olması, temel gelir artık modern ekonomilerin radarındadır.

Finlandiya 2017 yılında çekiliş ile belirleyeceği 2.000 vatandaşına aylık 560 euroluk maaş bağlayacak. Sene sonunda Hollanda'nın Utrecht kentinde 250 vatandaşa aylık 960 euro maaş bağlanacak. İngiltere ana muhalefet ve İşçi Partisi lideri Jeremy Corbyn (Brexit etkisi devam ederse pek yakın bir zamanda yeni İngiltere Başbakanı) geçtiğimiz günlerde temel geliri İngiltere'ye uygulamak üzere çalışmalara başladığının duyurusunu yaptı.

Herkese koşulsuz maaş hangi kaynaktan gelecek?

Temel gelirin ilk kaynağı devletteki bürokrasinin azaltılması ve israfın sona ermesinden gelecek. Temel gelir ile birlikte kademeli olarak, sosyal güvenlik, vergi muafiyetleri, işsizlik parası, devlet ihtiyat sandığı, asgari ücret kurallarına gerek kalmayacak. KKTC'deki ilave ekonomik fayda, son yıllarda düşük maaşlar ile yeni çalışanlar istihdam eden devlete bağlı 70 daire, 40 kurum ve 28 belediye birçok çalışanını kaybedecek. Bu da beraberinde temel gelir ödemelerine kaynak sağlayacaktır. ''Devlet garantisi'' artık sadece kamu personeline değil tüm vatandaşa dağıtılacak.

Uzmanlara göre yıllık temel gelir kişi başına milli hasılanın %30'u seviyesinde olmalı. Yani KKTC olarak hedefleyeceğimiz kişi başına aylık 1.000TL ödeme yapabilmek. 35.000 özel sektör çalışanı için aylık 35 milyon TL, senelik ise 420 milyon TL'lik bir kaynak şart.

Harcamalarının %85'i bir şekilde maaşa dönen 3,5 milyarlık KKTC bütçesinde hedeflediğimiz %12'lik bir verimlilik artışı bu açığı kapamaya yetip artacaktır. Mozambik, Zambiya, Sudan'dan daha kötü olan verimliliğimizde %12'lik artış ulaşılabilir bir rakamdır. Yeter ki halkı hantal KKTC devletine çalışmaya mahkum etmeyelim.

Temel gelirin faydaları nelerdir?

Temel gelir devlet hantallığını azaltacaktır. Birçok devlet çalışanı vatandaşın devlet desteklerinden hak ettiği miktarda faydalandığını kontrol etmek için çalışmaktadır. Devlet desteklerinin temel gelir olarak ödendiği bir ortamda kontrol için devlet bürokrasisine gerek kalmayacaktır. KKTC'de zaten etkisi kaybetmiş olan kontrol mekanizmasına hepten gerek kalmayacaktır. 83 bin sigortalı çalışanın ortalama sigorta primi asgari ücrete çok yakın bir rakamdan yatması da kontrol sisteminin bittiğinin işaretidir.

Temel gelir, vergi sistemini basitleştirecektir. Zaruri ihtiyaçları temel gelir ile karşılanan halk evine ekmek götürebilmek için vergi sistemindeki boşlukları kovalamakla zaman öldürmeyecek. Ekonomiye yön vermek için çeşitli vergi kanunları, fonlar ve harçlar ile karmaşıklaştırılan vergi sistemi, temel gelir ile birlikte basitleşecektir. Temel gelir herkese eşit oranda uygulandığından, bu geliri karşılayacak vergi kalemleri de sabit orandaki vergiler ile karşılanabilecektir.

Temel gelir yolsuzluk, israf ve suistimali büyük oranda düşürecektir. Mevcut vergi ve sosyal güvenlik sisteminde, sisteme ödeyeceğiniz tutarlar gelir seviyeniz, medeni durumunuz, çocuklarınızın sayısı ve çalışma saatleriniz gibi farklı değişkenleri temel almaktadır. Bu kadar fazla değişkeni olan bir sistem ile ''oynamak'' çok kolaydır.

Temel gelir, özel sektör çalışanlarının pazarlık elini güçlendirecektir. Özel sektörde sendikalaşma konusunun görüşüldüğü bu günlerde, temel gelir çalışanların elini herhangi bir sendikadan daha fazla güçlendirecektir. Çünkü haklarına sahip olmak için sendika üyeliği değil yalnızca vatandaş olması yeterli olacaktır. Çalışanların temel ihtiyaçlarını karşıladığı bir ülkede işverenin maaş haricinde özlük haklarına daha fazla yer vermesi gerekecektir.

Temel gelir güvencesi yeni girişimlerin önünü açacaktır. Mevcut durumda devlette çalışan bir vatandaş ikinci iş yasağından dolayı özel sektörde herhangi bir atılım yapamamakta. Bu da özel sektörün %66'sının çalışma izinli çalışanlardan oluşmasına sebep olmaktadır. Her ay sabit bir tutarın banka hesabına yatacağını bilen vatandaş vaktini yüksek getirisi olacak beceriler öğrenmeye ve yatırımlar yapmaya ayırabilir. Girişimcilerin önündeki en büyük engel olan başarısız yatırımda ne olacak belirsizliği temel gelir ile ortadan kalkacaktır. Temel gelir uygulaması yapan ekonomilerde girişimcilerin gelirleri %28 oranında artmakta.

KKTC için neden temel gelir en uygun çözüm? Ya da temel gelir için KKTC neden en uygun ülke?

KKTC'yi dünyadaki diğer ülkelerden ayrıştıran en önemli özellik izolasyonlar altındaki ekonomik yapısıdır.

KKTC'ye gelen paranın tek bir kaynağı var. Türkiye Cumhuriyeti ile olan ticaret ve devlet ilişkisi KKTC ekonomisinin %90'ıdır.

Tek kaynağı olan bu parayı dağıtmak için ise biz dünyanın en hantal ve karmaşık devlet yapısını kurguladık. Bu kadar karmaşık bir düzeni e-devlet sistemi de kurtaramaz. 10 bakanlığı, 70 devlet dairesini, 40 devlet kurumunu ve 28 belediyeyi, ortalama hükümet ömrü 11 ay olan bir ülkede e-devlete geçiremezsiniz. Bunu başaracak IT personeli Google'da yok. Bu sistemin bir sistemi yok.

Benzer şekilde başkanlık sistemi de hükümet ömrünü uzatacak olsa da, tamamı profesyonellerden oluşacak bir kabinenin başa gelmesi mümkün gözükmüyor. New York sonrası çözüm de ufukta gözükmediğine göre bizim sorunun temeline inmemiz gerekmektedir.

Temel gelirin faydaları hantal bürokrasiyi azaltma ve tüm vatandaşların devlet kaynaklarından eşit faydalanması ilkelerine dayanmaktadır. KKTC devletinin kaynağı tek. Türkiye Cumhuriyeti. Siz ne kadar direkt olarak bu kaynağı halkınıza ulaştırırsanız, o kadar fazlası ekonomiye eşit bir şekilde dağılacaktır.

Paranın şeffaf ve eşit bir şekilde halka dağılması toplumu da bir birlikteliğe itecektir. Devlet kaynaklarının eşit kullanılması toplumu birçok farklı kesime bölen adaletsizliklerin önünü kesecektir. Geçim sıkıntısı için seçilmişlere muhtaç olmayacak olan bir halk siyasi yozlaşmayı da beraberinde reddedecektir.

Zaruri ihtiyaçları karşılanan halk, yeni girişimlere atılmaya, kültürel çalışmalar yapmaya ve sesini duyurmaya çalışacaktır. Sus pus devlet dairelerinde günlerini anlamsız evrak işleri ile geçirmeyecektir.

KKTC halkı temel geliri hak etmektedir. İzolasyonlar altında kültürel kimliğini korumaya çalışan bir toplum olan Kıbrıs Türkü, geleceğinin garantisi için olabilecek her türlü desteğe kapısını açacaktır.

Halkı işçi, işveren, bölgeli, Anavatancı, Rumcu gibi kalıplara bölmeye devam etmeniz gerekecek. Ne de olsa bir gün bıçakla pastanın başına sizden birisi gelecek. Tabi o zamana kadar dağıtacak bir şey kalırsa…

****************

GÜNÜN SÖZÜ

Hayatın en hüzünlü anı, deli gibi sevdiğin insanın buna değmediğini gördüğün andır. Ve en büyük kaybın ona harcadığın zamandır.

Paul Auster