Verginin özellikleri ve vergi yükü (1)

Bu ülkede vergi denildiği zaman genellikle akla kişilerin Gelir Vergisi ile şirketlerin ödemekle yükümlü oldukları Kurumlar Vergisi gelir. Halbuki hükümetlerin değişik safhalarda ve zamanlarda yükümlülüğün adı "vergi" olmayan ancak ekonomide pahallılık yaratan resim, harç, fon gibi çeşitli isimler altında daha birçok paralar tahsil ettikleri görülmektedir. Vergi veya sair isimler altında ödenen miktarların toplamına " vergi yükü" denir. Buna birde sosyal güvenlik fonlarına ödenen prim ve katkı paylarının ilave edilmesi "genel vergi yükünü" oluşturur.

Bunların fazlalığı veya azlığı, oranların veya miktarların yüksekliği veya düşüklüğü ilgili ülkenin sosyo-ekonomisi ile yakından ilgilidir. Ekonomik envanterini iyi bilen ülkeler kamu maliyesi ile ilgili kararları oluştururken bunlara çok dikkat ederler ve vergi yükünün ekonominin önünü tıkayacak veya geriletmeyecek şekilde düzenlerler.

Bugün KKTC'nin "genel vergi yüküne" bakıldığı zaman bu oranın çok yükseklerde olduğu görülmektedir. O kadar yüksek oranlardadır ki hiçbir ülke ile rekabet edebilmemiz mümkün değildir. Dolayısıyla, bir yandan vergi vermenin bir anayasal görev ve zorunluluk olduğu gerçeği yanından bunun kişiler ve işletmeler üzerinde yarattığı olumsuz etkilerin de dikkate alınması gerekir. Bunu gerçekleştirmek için de ülkenin nüfusundan tutunda tüm ekonomik envanterinin en gerçekçi ve güncel şekilde bilinmesi ve düzenlemelerin buna göre yapılması gerekir. Ayrıca, tasarruf önlemlerinin ciddiyeti büyük önem taşır.

Bugüne kadar KKTC'ni yöneten hükümetlerin bu konuda hiçbir bilimsel çalışma yapmadıklarına inanmam için çok nedenler vardır. Özellikle son dönemlerdeki hükümetlerin yaptıkları icraatlar "günü kurtarmak" ve Anavatanın yardımlarını dağıtmak suretiyle siyasal populizm yatırımları yapmak olmuştur. Bütün bunların sonucu olarak da kayıtdışı ekonomi her geçen gün artış göstermektedir. Bunun elbette ki çok nedenleri vardır. Bunların başında halkın özellikle son yıllarda hükümete olan güvensizlik ve ödedikleri vergi, resim ve harçlar ile sosyal güvenlik primlerinin tekrar halka hizmet olarak dönmemiş olmasıdır. Örnek mi gerek, sağlık, eğitim, yurtiçi ulaşım, ağır ve bilinçsiz bürokrasi ve daha birçok kamusal hizmetlerin eksikliği ve aksaklığını sıralamak mümkündür.

Bu nedenle "verginin" klasik anlamı olan "devletin kamu harcamalarının finansmanını karşılamak üzere, toplumu meydana getiren kişi ve işletmelerden ödeme güçlerine göre, karşılıksız ve zorunlu olarak aldığı paradır" şeklindeki tanımına değişik açıdan açıklık getirmeyi, çağımızda nasıl değerlendirildiği ve ölçüldüğü hakkında aşağıdaki özellikleri ve görüşleri belki ülkeye yararı dokunur diye ilgililerin ve yetkililerin bilgisine getirmeyi uygun gördüm.

Verginin temel özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir.

1) Verginin birinci özelliği kamu harcamalarını finanse etmesidir;

2) Vergi, her şeyden önce devlet tarafından adalet ilkeleri kapsamında yasaların öngördüğü esas, kıstas ve zamanlarda alınır;

3) Verginin diğer bir özelliği toplumu meydana getiren kişi ve işletmelerden ödeme güçleri oranında alınmasıdır;

4) Verginin başka bir özelliği ise ülkenin ekonomik faaliyetlerini ve sosyo-ekonomik kalkınmasını düzenlemektir;

5) Öteki özellikleri ise verginin:

a) Karşılıksız olması

b) Zorunlu bir ödeme olması ve

c) Para olarak ifade edilmesi ve ödenmesidir.

Sosyo-ekonomik planlama amaçlı çeşitli plâtformlarda kalkınmanın gereği olarak dile getirilen veya atıfta bulunulan ve mutlaka bilinmesi gereken "Vergi Yükü" kavramının uluslararası düzeydeki algılanması veya açıklanması özetle şöyledir:

"Vergi, yükümlülükler bakımından her şeyden önce karşılıksız bir ödemedir. Dolayısıyla, vergi, onu ödeyen gerçek veya tüzel kişiler üzerinde mali bir yük oluşturur. Öte yandan, devlet her yıl gayri safi milli hâsıladan vergi yoluyla özel sektörden tahsil ettiği kaynağı kamu kesimine aktarmakta ve bunun sonucu olarak vergi halk üzerinde bir yük oluşturmaktadır. Bu nedenle, "vergi yükü" kavramına ilişkin olarak kişisel vergi yükünden ve toplam vergi yükünden söz edilmesi kaçınılmazdır."

Bu kavramların içeriğinin ve öneminin bilinmemesi halinde objektif kriterlere dayalı kamu maliyesi ve ekonomik politikalar üretmek olanaksızdır.

(Devamı Gelecek Hafta)