Kamudaki mesleki etik kurallarının önemi ve gerekliliği

Özellikle 80'li yılların sonundan itibaren gelmiş geçmiş iktidarların çeşitli popülist uygulamaları dolayısıyla gerçekleştirmiş oldukları yasal düzenlemeler ve uygulamalar sonucunda kamu hizmetlerinin hantal yapısı, israf, verimsizlik, yolsuzluk gibi meydana gelen olumsuz davranışlar, devletin ve kamu kurum ve kuruluşlarının sürekli eleştirilmesine neden olmakta, hatta halkın iktidarlara olan güvenini hızla sıfıra doğru çekmektedir. Bu gerçeği çeşitli zamanlarda çeşitli kurumlar tarafından yapılan kamuoyu yoklamaları sonuçlarında en açık şekilde görmekteyiz.

Bu konunun düzeltilmesi ve kamusal hizmetlere etkinlik, pratiklik, şeffaflık, liyakata önem verilmesi ile ceza ve ödül müessesesinin oluşturulması için tüm siyasilerin yıllardır tekrarladıkları ancak halen gerçekleştiremedikleri kamu reformu çalışmalarının önemli konularından bir tanesi de mesleki etik kurallarının çok iyi belirlenmesi ve her düzeydeki tüm kamu görevlilerine düzenlenecek eğitimlerle benimsetilip fiilen uygulanmasını sağlamaktır.

Kamu reformunun zorunlu olmasının başlıca nedeni ülkemizin kamu kesiminin demokratik ülkelerdeki uygulamalar paralelinde yeniden yapılandırılmasının halkın yaşamını kolaylaştırmak, yatırımların ve ekonominin gelişmesine katkı sağlamaktır.

OECD ve Avrupa Konseyi'nin bu konudaki çalışmaları ve direktifleri ile akademik çevrelerin de yeni kamu anlayışını daha çok gündeme getirmiş, halktan ve sivil toplum örgütlerinden gelen "kamuda şeffaflık, adalet, tarafsızlık, herkese eşit muamele" talepleri "kamu etik" yaklaşımının oluşmasında etkili olmuştur. (1)

Yukarıda belirtmiş olduğum görüşler paralelinde AB üyesi olmamasına rağmen Türkiye devlet ve özel sektör kurumlarına yönelik etik kurallar ile etkin cezalar uygulama yoluyla israfın, verimsizliğin, adaletsizliğin, tarafsızlığın ve eşit muamele yapılmasını sağlamak amacıyla çeşitli yasal düzenlemeler yapmıştır. Bunların en önemlilerinden bir tanesi Devlet memurlarının mesleki etik kurallarını düzenleyen ve denetleyen Etik Kurulu Yasası'dır.

Nitekim, 2000'li yıllarda Avrupa Konseyi tarafından kabul edilen "Kamu Görevlileri iç Davranış Kuralları" çalışmalarının ardından Türkiye'de 25.05.2004 yılında 5176 sayılı "Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun" kabul edilmiştir. Bu kanun yöntemiyle kamu görevlilerinin uymaları gereken saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme gibi etik davranış kuralları en açık şekilde belirlenmiş ve bunu gözetme yetkisi bu kuruma verilmiştir. Diğer bir anlatımla, kurumsal etik kuralları, ilgili mesleğin davranış kuralları olup, çalışanlara veya örgütsel davranışları düzenleyen ve rehberlik oluşturan ahlaki standartları içeren resmi bir belge niteliğindedir. Böyle bir belgenin tüm devlet ve kamu kuruluşlarında da düzenlenerek özellikle görevlilerin ve halkın göreceği bir yerde sürekli bulundurulmasının her bakımdan yararlı olacağı kanaatindeyim.

Bu resmi belge, yani bu hukuksal düzenleme, idari bir enstrüman olarak davranış kurallarından oluşmakta olup yönlendirici bir özelliğe sahiptir. Bu kurallar bir taraftan disipline ağırlık verirken, öteyandan verimliliği ve halka sunulan hizmetlerin standardını yükseltmeyi amaçlayan bir özelliğe sahiptir. Bu kurallardaki düzenlemeleri ihlal edenler hakkında etkin cezalar öngörülürken, bu kurallar çerçevesinde hizmet veren ve ilgili kurumun verimliliğine katkı koyanlar ile mesleki eğitim ve yetenek bakımdan geliştiren kamu görevlilerine yönelik de ödüllendirmeler de öngörülmelidir.

Bu konuda bir örnek verecek olursam Türkiye Cumhuriyeti "65 sayılı Devlet Memurları Kanunu'na" istinaden yayımlanmış olduğu "Devlete ve Kişilere Memurlar (Kamu Görevlileri) Tarafından Verilen Zararların Nevini, Miktarlarının Tespitini, Takibini, Amirlerinin Sorumluluklarına, İlişkin Yapılacak Diğer İşlemler Hakkında Yönetmelik'te":

1. Memurların görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek;

2. Devlet ve kamu kurumunun malını korumak ile her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli önlemleri almakla görevli ve sorumlu tutmak;

3. Bu görev ve sorumlulukları yerine getirilmemesi nedeniyle doğan zararları bu Yönetmelikte belli edilen usul ve esaslar uyarınca tazmin edilmeleriyle yükümlü tutulmuşlardır. Ayrıca, Sayıştay'a karşı sorumlu olanların sorumlulukları hakkında Sayıştay Kanunu kuralları da saklı tutulmuştur.

Öteyandan, memurların görevlerini kasıt, ihlal veya tedbirsizlik sonucu gereken dikkat ve özenle yapmamaları nedeniyle zarara uğratılan kişilerin zararları başvurdukları mahkeme veya makamlar tarafından verilen kararlar uyarınca ilgili kurumlarca karşılanmakla beraber bu kurumların zarara neden olan memurlara rücu etme hakları saklı tutulmuştur.

Bu bağlamda başka bir örnek verme bakımından Türkiye Cumhuriyeti Gelir İdaresi Başkanlığı'nın ilgili mevzuat uyarınca yayımlamış olduğu ETİK KURALLAR BİLDİRGESİ aşağıda yer verilmiştir.

Özetle, "mesleki etik", kuralları belirli bir meslek grubu mensuplarının halka hizmetler sunma ve güven telkin etme yönünde belli bir şekilde davranmaya zorlayan, kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz mensupları meslekten dışlayan, meslek içi rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini koruyup verimliliği artırmayı amaçlayan mesleki ilkeler bütünüdür. Bu kuralların en önemlilerinden bir tanesi göreve atanma ve terfi işlemlerinde haksız rekabetin önlenmesi, adalet ilkelerinin uygulanmasıdır.

KKTC'de yapılacak kamu reformu ile "kovayı boş götürüp boş getiren", "otomatik terfi yöntemi ile maaş alma", "kamuya er girme general çıkma" yöntemleri kapsamında ve özellikle üstkademe yöneticisi atanmak için bir gecede parti değiştiren veya bunu kanıtlamak için kavşaklarda parti bayrağı sallayan veya arabasına parti renginin kurdelesinin asılmasını teşvik eden "üçlü kararname düzenlemelerine" son verilmeli, gerçek anlamda liyakata, mesleki bilgiye, tecrübeye, eğitime, objektif performansa dayalı, inisiyatif kullanma yeteneğine sahip ve sözkonusu mesleki etik kurallara uyum sağlamayı öngören düzenlemeler gerçekleştirilmelidir. Bunun için de politik kararlılık ve cesaret gereklidir. Her geçen gün siyasilerin ağızlarından düşmeyen AB normlarına uyum sağlama vaatlerini bakalım bugünkü iktidar gerçekleştirebilecek mi? yoksa, her zaman olduğu gibi yapılacak eylemler sonucu hükümet edenler geri adım atacak mı? Kamu idaresi acaba bir kamu görevlisini kendi bünyesindeki bir şubeden veya birimden bir başka şubeye, birime veya göreve aktarabilecek mi?

Kendini kamunun padişahı zannedenler ve hiç iş yapmayan veya yapmaktan kaçınan her düzeydeki kamu görevlisi etkin disiplin cezalarına tabi tutularak veya gerekli hallerde kamudan tasfiye edilme işlemleri karşısında gerekli, gereksiz "muktesep hak" iddiaları dikkate alarak kamu hizmetlerinin daha da kötüye gitmesine göz yumulacak mı?

Bu konudaki başarının esası siyasi otoritenin popülist veya "torpile dayalı uygulamalardan" süratle vazgeçmesine tüm demokratik ülkelerde uygulanan kamu hizmetleri esas ve kıstasları doğrultusunda yapılacak yasal düzenlemelere bağlıdır. Ümit ve temenni etmek isterim ki tüm siyasiler bu gerçeği dikkate almak suretiyle halkımızın tüm bireylerini ve tüm ekonomik aktörlerini ilgilendiren kamu hizmetlerinin verimliliği ile disiplinini sağlar.