Spinoza tadı: Ulus Baker

Dünkü "Getto Toplumu Psikolojisi ve töz sorunu" başlıklı yazımın kendini aştığını düşündüm tüm gün. Özellikle akademik çevrelerden gelen değerlendirme ve kritiklerle keyifli bir gün geçirdim. İlk tahminimde yanılmadığımı da ayrıca belirtmeliyim. Getto Toplumu Psikolojisi yaklaşımımın haliyle Spinoza'ya yenileceğinden emindim. Oldu.

Spinoza dururken felsefe grubu beğenisi ile okuma yapan okurların önceliği buna vereceğinden neredeyse emindim.

Bugün de aldığım aynı keyfi sürdürmek için, yine sıradan olmayan ama dünden daha derinlikli bir kavramla Spinoza yazmak istedim.

*

Spinoza'nın düşünce kaynakları ne kedisine kadar olanlara ne da kendisinden sonrakilere benzer. Spinoza'nın zaman zaman zor anlaşıldığı iddia edilen ancak derinliğine inince anlaşılır olan felsefesinin oluşumunda İslam düşünürlerinin etkisinin büyük olduğu, ayrıca Giordano Bruno ve özellikle onun panteizmini ve en derinlerde Descartes'ın etkilerini görmemiz mümkün. Spinoza'nın felsefi sorununun Töz Sorunu olduğunu kesinlikle söylememiz mümkün.

Beden ve ruhun birbirlerine olan üstünlükleri yerine paralelliklerini savunan Spinoza nedenselliğe de karşı çıkmıştır.

Bu noktada Spinozacı töz, nitelik ve görünüm kavramları ile iligli birkaç cümle kurmak şart. Töz (substantia) anlam olarak, "nedeni kendi içinde olan, kendisi kendi aracılığıyla kavranan" şeklinde ifadelendirilebilir. Spinoza'da Töz'ü tek başına anlamlandırmak mümkün değildir. Bu nedenle Görünüm'ün (modus) anlamıyla bütünlemek gerekir.

*

Görünüm kendi aracılığıyla ve kendinde kavranan değil, aksine Töz'ün görünümü olarak tanımlanır.

Birşeyin varoluşunun açıklanması kendimiz dışındaki başka bir şeye dayanır. Hepimiz mutlak bir Töz'ün görünümleriyiz Spinoza'ya göre.

Ancak Spinozacı sistemden, eskilerin değimiyle böyle bir istihraça yani çıkarsamaya varılamaz. Nitelik kavramıysa ilk ikisinin çağırdığı bir kavram olarak çıkar karşımıza. Allah'ı özünde ne ise o olarak gösteren şeydir. Düşünce ve uzam Spinoza'ya göre, Allah'ın iki temel niteliğidir. Böylece Kartezyen felsefeye de Spinoza bu şekilde çözüm getirir.

Bütün bunlar Spinoza felsefesinin anlaşılmaktaki zorluklarıdır. Aynı paralelde Spinoza felsefesinin gücü de budur.

Ülkemizden Spinoza ile ilgilenen çok değerli bir filozof gelip geçti. Dün de anarken vurgulamıştım. Derin bir felsefeye erişmek için Spinoza'ya, Spinoza için ise kendi topraklarımızdan bu konuyu kendinden en iyi yeşertmiş kişi olan merhum Ulus Baker'e ulaşmak gerekir.