Zeki: "Hiperaktivite bozukluğu KKTC'deki çocuklarda sıkça görülüyor"

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun öğrencilerin okul başarılarını olumsuz etkilediğini söyleyen Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Dr. Ayşe Zeki, "Yılda 8bin hastaya bakıyoruz ve bu hastaların yarısı dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşayan çocuklar oluyor" ifadelerini kullandı.Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun nedenleri arasında aşırı telefon kullanma ve TV izleme olduğunu belirten Dr. Ayşe Zeki'nin verdiği verilerde KKTC'de bu rahatsızlığı yaşayan çok sayıda çocuğun olduğunu gösteriyor.Çocuk ve ergen psikiyatristi Dr. Ayşe Zeki ile dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşayan çocuklara öğretmenlerin, ebeveynlerin nasıl yaklaşması gerektiğini ve daha fazla yönü hakkında konuştuk.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU NEDİR?

"Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu üç tane alt başlıktan oluşan bir rahatsızlık. Bunlar sırasıyla: 1- Dikkat süresinin kısa olması 2- Hareketliliğin fazla olması 3- Dürtüsellik yada Türkçede fevrilik ataklık diye çevrilebilecek fevri davranışların bulunmasıyla görülen bir rahatsızlıktır. Dikkat eksikliğinin iki alt tipi vardır 1- Sadece hiperaktivitenin bulunduğu 2- Kombine tip denilen hem dikkat eksikliğinin hem hareketliliğin olduğu tip. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu deniliyor ama bu basit bir şeymiş gibi algılanıyor. Bu rahatsızlığı havalimanındaki pilotlara benzetebiliriz nasılki bir havalimanındasınız ve operasyonunu yürütebilmek için illaki bir kuleye ihtiyacınız var. Her ne kadar siz pilotları çok iyi eğitiyor olsanızda pilotlar tek başına yeterli değil illaki hani havanın durumu nedir, gidecek yerin hava durumu nedir, hangi rotayı kullanacak işte uçağın yakıt durumu nedir hangi piste inecek işte inecek pisteki durum nedir gibi bir sürü ince ayarlı işler var yönlendirilmesi gereken. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuda hani kule olmadan sadece pilotlarla inip çıktığı bir havalimanı düşünün bunun kazaya belaya uğrama riski oldukça artıyor çünkü bu insanlar dikkatlerini bir yere odaklayamıyorlar birçok uyaran onların dikkatini dağıtabiliyor, üç adım sonra yapacaklarını ön göremiyorlar yargılama bozuklukları var zamanı iyi kullanamıyorlar işte yargılama durumları bozuk olduğu için bir sürü sıkıntılı durumla karşılaşabiliyorlar gibi birçok sıkıntılı süreçleri var bu rahatsızlığı yaşayan kişilerde. Ve dolayısıyla anne babalarıda zorlayan bir yanı var."

BU RAHATSIZLIĞI YAŞAYAN KİŞİLERE NASIL YAKLAŞILMALI?

"Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bir çocuğunuz varsa eğer; bu rahatsızlığın nasıl bir rahatsızlık olduğunu, bu çocukların elinde olmadan bazı şeyleri yapabildiğini ve bu konuda anne babaların bilinçli olması gerektiğini, hareketlilik ihtiyacını gidermemiz çocuğa hareketli aktiviteler sağlanması gerektiğini ve neden sonuç ilişkisi kurarak sınırları ve kuralları öğretmek gerektiğini yani mesela çocuğa sadece pencereden sarkma demek değil eğer sarkarsan bunlar olacağını ve pencereden sarkmanı istemiyorum demek daha uygun olacaktır. Çocuk psikiyatrisine başvuranlar arasında en fazla sözlü ve fiziksel şiddete uğrayan çocuk grubudurlar bu rahatsızlığa sahip olan çocuklar. Böyle çocuklara yaklaşırken sabırlı olmak gereklidir. Nasılki görme engelli bir çocuğa kırmızı ve mavi rengini ayırt edemediği için sabrediyorsanız, bu rahatsızlığı yaşayan çocuklarada sabretmek lazım. Çocuklar dışardan sapasağlam göründüklerinde de ebeveynler "ama bunu yapıyorda neden bunu yapamıyor" diye sabırsız olup çocuklarından yüksek beklenti içerisine girebiliyorlar işte o yüzden sabırlı olmaları gerekir ebeveynlerin. Öğretmenlerinde bu rahatsızlığı yaşayan çocukları ön sıraya oturtması ve hareketlilik ihtiyaçlarının giderilmesi için görevler verilmesi, bu çocuklar tam yetiştiremiyorsa bireyleri yada yapmak istemiyorsa motivasyonları bozuksa, motive etmesi gerekir. Onun dışında hareketli görevler vermeleri mesela "hadi bakalım tahtayı bir siliver, şunları dağıtıver" demesi gibi görevler verilmeli ki çocuk sınıfta var olabilsin. Bu çocuklara tatlı sertlik işe yarayan bir şeydir hani çok üstlerine giderseniz çok disiplinliyseniz bu çocuklarla baş edemezsiniz ama tatlı sertlikle hareket ediyorsanız ve kurallarınız kararlı ve tutarlı bir şekildeyse onları daha iyi yönetebilirsiniz. "

"EBEVEYNLERİN BİRÇOĞU İLAÇLA TEDAVİ KONUSUNDA CİDDİ KAYGILAR TAŞIMAKTA"

"Şimdi psikiyatrik ilaçlara karşı toplumun çok önyargıları var yani biz biliyoruz ki bu çocukların beyin gelişimiyle ilgili bir geriden gelme var. Beyinde dopamin denen bir madde var ve bu dopamin maddesi yeterince salgılanmadığı için bu çocuklar yaşlarından beklenen dikkat süresini, yaşlarından beklenen yargılama becerisine sahip değiller, kendilerini hareketlilik konusunda kontrol edemiyorlar. O yüzden biz bu dopamin oranlarını yaş grubundan beklenen düzeye getirmek için tedaviler öneriyoruz. Tedaviler %70 ile %80 aralığında başarı gösteren ilaçlı tedavilerden bahsediyorum hani bu bir ilaç için azımsanamayacak bir tedavi. Tabi önümüze gelene dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı koymadan iyi inceleyerek dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı koymak lazım. Doğru tanıyı koyduğunuzda zaten kişi oldukça fayda görüyor. Yan etkilerden söz edecek olursak bütün ilaçlarda olduğu gibi bizim ilaçlarımızdada yan etkiler var. En çok korktuğumuz yan etki kalp ile ilgili yan etkiler ama herkeste de kalp ile ilgili yan etki çıkacak diye bir şey yok. Kalp ile ilgili bir sorunu olanların da kardiyalogların onayıyla ve yakın takibiyle ilaç kullanılabilir. Bizim klinikte en çok gördüğümüz yan etki baş ağrısı, karın ağrısı, iştahta azalma, uykusuzluk gibi yan etkilerdir ama bunlar herkeste görülen yan etkiler değildir ve bütün ilaçlardada yan etkiler vardır. Başka yöntemlerde vardır hani dikkati artıracak oyunlar, ortak dikkat geliştirecek aktiviteler yapmak ve değişik değişik tıp yöntemleri var ve biliyoruz ki farmokolog terapiler yani ilaçlı tedaviler oldukça düzelmelere yol açıyor."

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNUN YETİŞKİNLİKTEDE DEVAM ETMESİ NASIL SIKINTILAR DOĞURUR?

"Kişi sık sık negatif uyarı aldığı için mesela; bu yanlış, niye bunu yaptın?, şöylemi oldu, onuda mı beceremedin gibi bir sürü negatif uyarıya maruz kalacağı için bu insanların benlik saygısında kendilerine özgüvenlerinde düşüklükler oluyor. Bir kısmı okulu bırakıyor, bir kısmı davranış bozuklukları geliştiriyor, bir kısmı depresyon kaygı bozuklukları geliştirebiliyor. Yani eğitim kayıpları işte iş yaşantısında tutunamama, yanlış finansal kararlar alıp başını derde sokma, yanlış evlilikler yapma gibi sonuçlara neden olabiliyor çünkü bu kişiler çok hızlı karar verebilirler dolayısıyla bir sürü başını derde sokabilecek olaylar yaşayabiliyorlar. Bir kısmı alkol veya madde bağımlısı olabiliyor tabi bütün dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan insanların böyle olacağı gibi bir şey söylemek doğru olmaz. Mesela trafik kazalarının içerisinde büyük bir oranda muhtemelen dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan insanlarda vardır."

Ek olarak Dr. Ayşe Zeki şunları belirtiyor:

Biz polikiliniklerimiz de her yıl yaklaşık sekiz bine yakın hasta görüyoruz ve bu hastaların yaklaşık %50'si dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşayan hastalar oluyor. Ancak bu toplumdaki sıklığı değil yani toplumda yaklaşık olarak %4-%6 arası hatta bazı toplumlarda %10 çıkan sıklıklar bildiriliyor. Şimdi annelerin daha çok çalıştığı toplumlara baktığımız da çocuklarla ortak geçirecekleri vakitleri azalmaya başlıyor mesela anne-baba akşamüzeri eve geliyor işte oturup ortak dikkati geliştirecek aktiviteler yapamadıkları için bu rahatsızlığı yaşayan kişilerin oranları artmaya başlıyor. Çünkü oturup çocukla birşeyler yapmak, dikkati bir yere odaklamakta çocuğun dikkat süresinin artmasına neden oluyor.