Dr. Burhan Nalbantoğlu Hastanesi'nde Gelişimsel Pediatri Polikliniği devrede

Yeni bölümde hizmet vermeye başlayan Dr. Doğa Ceren Tekgüç, Gelişimsel Pediatrinin önemi, normal çocuk servisinden Gelişimsel Pediatriyi ayıran özellikler, özel gereksinimi olan çocukların erken tanımlanmasının önemiyle ilgili açıklamalarda bulundu.

Dr. Tekgüç, KKTC'de Gelişimsel Pediatri'nin kurulması ve bu alanda hizmet verilmeye başlanmasının dünyada birçok ülkede henüz gerçekleşmemiş önemli bir adım olduğunu ifade ederek konuyla ilgili soruları yanıtladı.

Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıklarına bağlı Gelişimsel Pediatri Polikliniği'nde hizmet verilmeye başlandı. Bu durum KKTC Devlet Hastaneleri adına önemli bir gelişme. Bu birimi tanıtır mısınız?

Gelişimsel Pediatri farklı nedenler ile gelişimsel sorunları olan çocuklara ve ailelerine yönelik çalışan, tüm çocukların ve özellikle de özel gereksinimleri olan çocukların gelişimlerini desteklemek amacıyla hizmet ve eğitim veren, araştırma, araç, program ve politikalar üreten bir bilim dalı ve Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Yan Dal Uzmanlık alanıdır. Türkiye'de 2013 yılında ilk kez açılmış olan bu yan dal programını ilk bitiren ve bu alanda hizmet vermeye başlayan az sayıda çocuk hekiminden biriyim. Gelişim, Çocuk Sağlığı ve Hastalıklarının en önemli parçalarından biri olmasına karşın rutin çocuk sağlığı uygulamaları içinde gelişimin izlenmesi ve gelişimsel sorunların erken saptanması birçok ülkede mümkün olamamaktadır. KKTC'de Gelişimsel Pediatri'nin kurulması ve bu alanda hizmet verilmeye başlanması dünyada birçok ülkede henüz gerçekleşmemiş önemli bir adımdır.

Gelişimsel pediatriyi tanıyalım. Gelişimsel Pediatrinin önemi nedir. Erken çocukluk dönemi (0-3 yaş) neden önemlidir.

Öncelikle "gelişim" döllenmeden ölüme kadar geçen sürede insanın bilişsel (öğrenme, anlama, kavrama, problem çözme vb.), dil (alıcı dil, ifade edici dil), hareket (ince hareket, kaba hareket), ilişki kurma, sosyal, duygusalalanlarda yenibeceriler kazanması, ilerlemesidir. Bu alanlarda herhangi birinde yaşına göre beklenen becerileri kazanamadığında gelişimsel gecikme olarak tanımlanır. "Gelişim" sıklıkla yanlış olarak "büyüme" yerine kullanılmaktadır. Büyüme çocuğun bedensel olarak büyümesini ifade ederken, gelişim beyin gelişimini ve çocuğun yapabildiklerini ifade eder. Tüm bebek ve çocuklarının büyümesinin (boy, kilo, baş çevresi) izlendiği gibi gelişiminin de düzenli olarak izlenmesi gerekmektedir.

Gelişimsel sorunlar oldukça sıktır ve düzenli gelişimsel izlem yapılmadığında çoğunlukla atlanmaktadır. Yapılan çalışmalar her 6 çocuktan birinde gelişimsel sorun olduğunu göstermektedir ve gelişimsel sorunların sıklığı giderek artmaktadır.

Tıbbın her alanında olduğu gibi Gelişimsel Pediatri'nin de amacı önlemek, önlenemeyen durumlarda erken tanı koymak ve tedavi ve destek hizmetlerine mümkün olan en kısa sürede başlamaktır.

Erken çocukluk dönemi, yani ilk 3 yaş, beynin yapısal özelliklerinden dolayı gelişimin en hızlı olduğu dönemdir. Bu dönemde beynin değişebilme potansiyeli (plastisitsi) en fazladır. Bu nedenle de gelişimsel sorunlar erken tanınır ve destekler erken başlanırsa çocukların kendi gelişimsel potansiyellerine ulaşma ihtimalleri artar.

Normal çocuk servisinden Gelişimsel Pediatriyi ayıran özellikler nelerdir?

Gelişimsel Pediatri'de önceliğimiz gelişimsel riskleri, sorunları ve özel gereksinimleri olan çocuklardır. Çocuk hekimleri tarafından gelişimsel risk ve zorluk saptanan hastalar bize yönlendirilir. Aile merkezli, bütüncül yaklaşım ile ayrıntılı gelişimsel değerlendirme, tanı, tedavi, izlem yapılır. Prematürite, Down Sendromu, kronik hastalıklar gibi gelişimsel riskleri ve zorlukları olan bebeklerin izlemi, aile ile birlikte erken destek planı oluşturulması, ailenin eğitilmesi, uygun erken destek hizmetlerine yönlendirme ve hizmetlerin koordinasyonu,kompleks medikal gereksinimleri olan çocukları transdisipliner izlemi gelişimsel pediatrinin görevleri arasında yer almaktadır.

Ailelerin çocuklarının gelişimleri ile ilgili kaygılarını paylaşabilmeyi, onların öğrenmesini, duygularını, davranış ve hareketlerini daha iyi destekleyebilmesi için nasıl bir yönlendirme yapılıyor?

Gelişimsel Pediatri Polikliniğine aileler kaygıları nedeniyle kendi istekleriyle başvurabilecekleri gibi başka hekimler tarafından da yönlendirilebilirler. Çoğunlukla konuşmada gecikme, cümle kuramama, yürümede gecikme, başını tutamama, göz teması kurmama, yaşıtlarıyla oynamama gibi çok çeşitli kaygılarla aileler başvurmaktadır. Ayrıntılı gelişimsel değerlendirme yapmak amacıyla birçok farklı standart gelişimsel değerlendirme aracı kullanılır ve doğumdan itibaren her yaşta çocuğun gelişimi değerlendirilebilir. Bebeğin küçük olduğu gerekçesiyle gelişimsel değerlendirmesinin yapılamayacağı ya da erken destek başlanamayacağı kesinlikle yanlış bir bilgidir. Değerlendirme araçları çocuğun gereksinimine ve gelişimsel risklerine göre belirlenir. Bu araçlar ancak uygun eğitimi almış yetkin kişiler tarafından uygulanabilir ve yorumlanabilir. Ayrıntılı tıbbi öykü, klinik gözlem, ailenin çocuğun günlük hayatta yapabildikleri ile ilgili sağladığı bilgiler (çocuk testi yapmak istemeyebilir, kendini göstermeyebilir), çocuğun muayenesi ve istenilen tetkik sonuçları yapılan gelişimsel değerlendirme testlerin sonuçları ile harmanlanarak yorumlanır, tanı konulur ve buna göre tedavi planı yapılır.

Özel gereksinimi olan çocukların erken tanımlanması neden önem içerir?

Gelişimsel sorun saptandığında hızla erken destek hizmetlerinin planlanması ve başlanması çok önemlidir. Gelişimsel zorluklar daha belirginleşmeden ne kadar erken saptanır ve erken dönemde destek başlanırsa o kadar etkili olur. Erken çocukluk döneminde beyin çok hızlı gelişir ve değişir o nedenle bu altın çağı kaçırmamak gereklidir. Erken çocuklukta destekler başlanırsa sağlam temeller atılmış olur ve sonrasında destek gereksinimi azalır. Erişkin yaşamda bağımsız ve işlevsel bireyler olma ihtimalleri artarken, topluma getirecekleri yük ciddi şekilde azalır. Örneğin konuşma gecikmesi nedeniyle gelen bir çocukta altta yatan neden otizm spektrum bozukluğu, bilişsel gecikme, global gelişimsel gecikme, işitme kaybı ya da uyaran eksikliği olabilir. Tüm alanlar ayrıntılı olarak değerlendirilmediğinde bu tanılar atlanabilir ve uygun tedavi başlanamamış olur. Gelişim birbirini takip eden basamaklardan oluşan bir süreçtir. Örneğin konuşma alanında gelişim önce sesler çıkarma, sonra heceleme, sonra anlamlı kelimeler kullanma, sonra cümleler kurma şeklinde devam eder. 4 yaşında cümle kurmadığı için getirilen bir çocuğun geriye dönüp ayrıntılı öyküsü alındığında 1 yaşında anlamlı kelimesinin olmadığı, 2 yaşında çok az sayıda anlamlı kelimesi olduğu öğrenilebilir. 4 yaş çocukta bebeklikten beri aslında mevcut olan gelişimsel gecikmenin saptanması ve desteklerin başlanması için geç bir yaştır. Bu çocuğun düzenli gelişimsel izlemi yapılabilmiş olsaydı gecikmeleri çok daha erken saptanacak ve destek almaya çok daha erken dönemde başlayıp yaşıtlarını yakalama şansı artacaktı. Bu nedenle gelişimin doğumdan itibaren izlenmesi gelişimsel sorunların önlenmesi, erken tanısı ve desteklerin erken başlanması için önemlidir.

Başlanacak olan erken destek hizmetlerinin niteliği de çok önemlidir. KKTC Eğitim Bakanlığı'nın erken çocukluk dönemine yönelik destek hizmetlerini vermek üzere ayrı bir özel eğitim merkezi oluşturma planları mevcuttur. Eğitim kaliteli olmazsa bizim erken tanı çabamız sonuçsuz kalır. Bu nedenle Eğitim Bakanlığı ile yakın çalışmalarımız devam edecektir.

Aileler çocuklarının gelişimi ile ilgili her türlü desteği alabilmek için de gelişimsel pediatri polikliniğine başvurabilirler mi?

Çocuklarının gelişimi ile ilgili kaygıları olan tüm aileler gelişimsel pediatri polikliniğine başvurabilirler. Ailelerin kaygıları olmasa dahi riskleri olan tüm çocukların doğumdan itibaren gelişimlerinin izlenmesi gereklidir. Erken doğmuş, yenidoğan döneminde hastanede yatmış, tanı konulmuş kronik hastalığı olan bebeklerin polikliniğimize yönlendirilmesini istiyoruz. Ayrıca polikliniğimizde ağır davranış sorunları, yeme sorunları, uyku sorunlarını da ele almakta ve izlemekteyiz. Bu alanlarda kaygıları olan aileler de başvurabilirler.

Sonuç olarak erken çocukluk dönemi bir çocuğun gelişiminde sağlıklı temeller atılabilmesi için hem bireysel hem de toplumsal düzeyde en önemli dönemdir. Tüm çocukların özellikle de gelişimsel riskleri olan çocukların gelişimsel izlemleri yapılmalı, gelişimsel riskler önlenmeli ya da en aza indirilmeli, gelişimsel sorunlara olabilecek en erken dönemde tanı konulmalı ve destekler en hızlı şekilde başlanmalıdır. Gelişimsel riskleri ya da sorunları olan tüm çocukların Gelişimsel Pediatri Polikliniği'ne yönlendirilmeleri konusunda hepimiz duyarlı olur ve üzerimize düşen sorumlulukları yerine getirebilirsek erken tanı ve erken destek ile çocuk kazanır, aile kazanır, toplumumuz kazanır.