KKTC vergi sistemine genel bir bakış

Hükümetleri her zaman meşgul eden konu genelde kamu maliyesi, özelde ise"Vergileme" tartışması olmuştur.

Günümüzde bu tartışma değişik boyutlarda ele alınarak devam etmekte ve özellikle vergi matrahının ve oranlarının ne olması gerektiği, vergi sisteminin nasıl islah edilebileceği ve vergilerin refah, tüketim ve tasarruf üzerindeki etkilerinin araştırılması gibi hususlarda toplanmaktadır.

Bu nedenle, çağdaş bir vergi sisteminin hangi ilkelere ve mekanizmalara dayanması gerektiğini ve bu sistemin etkinliğinin hangi kriterlere göre belirlenebileceği hususundaki görüşlerimi uluslararası vergi hukuku ilkelerini de dikkate alarak değerlendirmeyi ve ilgililer ile kamuoyunun bilgisine bir kez daha getirmeyi her bakımdan yararlı gördüm.

1. Uluslararası Vergi Hukuku ve Özellikleri:

Bir Vergi Sisteminin başarılı olması için kamu harcamalarının yükünü topluma adil bir şekilde dağıtacak, toplum üzerindeki sosyo-ekonomik etkisini menfi yönde etkilemeyecek şekilde düzenlenmesi ve vergi sistemini uygulayacak olanların eğitimleri, yetenekleri ile mesleki vizyonlarının derecesi gerekli ve zorunludur. Bu düzenlemeler yapılırken tasarrufun da çok önemli ve gerekli unsur olduğu gözardı edilmemelidir.

Bu amaca ulaşılması için olmazsa olmazlardan olan Uluslararası Vergi Hukukunun temel ilkeleri gözönünde bulundurulmalıdır. Genel olarak dört ana noktada toplanan bu ilkeleri şu şekilde özetlemek mümkündür.

(a) Vergilemede adalet ve ödeme gücü;

(b) Vergilemede eşitlik ve genellik;

(c) Vergilemede verimlilik ve etkinlik;

(d) Vergilemede belirlilik ve açıklık.

Diğer bir anlatımla, bahse konu ilkeler her türlü vergi uygulamasının başarılı olması için dayandırılması gereken temel taşlarıdır.

Bu nedenle, her ülkenin ekonomik yapısı, yatırım olanakları ve ekonomik rekabet edebilirliğinin saptanmasında sözkonusu ilkeler dikkate alınarak değerlendirmeler yapılmalıdır.

Mutlu Barış Harekâtını izleyen ve 1990'lı yıllarda o günkü ekonomik koşullara ve vizyon çerçevesinde düzenlenen KKTC vergi hukuku sadece bahse konu ilkelerin bazıları dışında bırakılmamış, ayni zamanda yapılan çeşitli popülist içerikli yasal değişikliklerle de kendi içinde çelişkiler oluşmasına neden olunmuştur.

2. Çağdaş Vergi Sisteminin Mekanizmaları:

Vergi sistemine esas olabilecek üç temel kaynak mevcuttur. Bunlar gelir, servet ve harcama olarak özetlenebilir. Sözkonusu üç temel kaynaktan yukarıda belirtilen ilkeler çerçevesinde bütçede gelir sağlamak ve başarılı olabilmek için bazı yasal mekanizmalara gereksinim olup bunları şu şekilde özetlemek mümkündür:

(a) Yükümlülük sınırı saptaması;

(b) İstisna ve muafiyetler sınırları;

(c) Vergiye tabi gelirin veya malın türü ve gelirlerin ihtiyari toplama esası;

(d) Beyan esası;

(e) Araştırma ve inceleme esasları ile yetkilerin sınırı;

(f) Yurtiçi ve yurtdışı kamu kurum ve kuruluşları ile ilgili bilgi alışverişleri;

(g) Belge düzeni, kayıt tutma ve bağımsız denetim;

(h) Belge izleme ve delil toplama;

(i) Bağımsız Takdir ve İtiraz komisyonları oluşumu takdir ve uzlaşma yetkileri;

(j) Ceza kesme yetkisi ve sınırları;

(k) İtiraz ve savunma hakları;

(l) Personel ve halka yönelik sürekli ve programa dayalı eğitim hizmetleri.

Vergi hukukunun esasını oluşturan ilkelerin amacına uygun olarak gerçekleşmesi için bu mekanizmalar gereklidir.

Dolayısıyla, bahse konu mekanizmaların en verimli ve etkin sonuç vermesini sağlamak için bunların çok iyi planlanması, sosyo-ekonomik yaşamı ve işbirliğini menfi yönde etkilemeyecek, herkesi bürokrasiye boğmayacak ölçüde ve "maliyet-fayda" (cost-effective) esasında uygulanması kaçınılmazdır.

Ayrıca, sözkonusu mekanizmalarla ilgili oluşturulacak vergi sisteminin nasıl işleyeceğini ve hangi mali sonuçların alınabileceğinin önceden plânlanması suretiyle bilinmesi, hatta sosyo-ekonomik yapı üzerinde meydana getirebileceği etkileri önceden hesaplamak da çok önemli bir unsurdur.

Bu etkileri hesaplamak bugünkü teknolojik olanaklar sayesinde mümkün olup bunun için kendini iyi yetiştirmiş, mesleğinde uzman ve uluslararası mesleki vizyona sahip kişileri görevlendirmek yeterli olacaktır.

Unutulmamalıdır ki çok sık mevzuat ve yasa değişiklikleri sistemin işleyişi ve yükümlüler üzerinde menfi etkiler ve güvensizlik ortamı yaratmaktadır.

Yukarıda belirtmiş olduğum bazı mekanizmalar vergi yasalarımızda mevcut olmasına rağmen gerek sosyo-ekonomik koşullarda meydana gelen birçok değişiklikler, gerekse uygulamadaki yetersizlikler ile çeşitli zamanlarda bilinçsizce yapılan birçok mevzuat değişiklikleri bahse konu ilkelerin dışına çıkılmasına ve çağdaş vergi hukuku ilkelerinden uzaklaşma yönüne gidilmesine neden oluşturmuştur.

Halbuki özellikle 2000 yılından sonra ülke olarak, vergi yasalarımız da dâhil olmak üzere, tüm yasalarımızın AB kriterlerine paralel düzenlenmesi gerekiyordu.

Ancak, bazı siyasiler bunları KKTC'nin bünyesine uymaz gerekçeleriyle iki dudak arasındaki yetkilerini sürdürmeye devam etmişlerdir.

Nitekim, özellikle son on yılda KKTC'deki vergi düzenlemeleri ve uygulamalara tamamen bütçe açıklarının miktarına dayandırılmış olup hükümetler bu açıkların kapatılması için olur olmaz zamanlarda gelişigüzel, bazen de popülizm veya kasti uygulamalar kokan ve ekonomik akıldan uzak düzenlemeleri yürürlüğe koymak suretiyle bahse konu vergi hukuku ilkelerinden uzak yöntemlerle ve çeşitli durumlarda amirlerini dahi zordurumda bırakan mesleki eğitimden uzak birçok bürokratın uygulamaları ile vergi elde etme çalışmalarına devam etmişler ve halen de devam etmektedirler.

Unutulmamalıdır ki vergi oranları ne kadar yüksek olursa kayıt dışı ekonomi de o kadar büyür. Özellikle de ekonomik kaynakları çok sınırlı olan KKTC'de yüksek vergi oranları uygulamaları ve yöntemleri kayıtdışılığa ivme daha da kazandırır.

Geçmiş yazılarımda uluslararası vergi ilkelerinden ve vergi sisteminin hangi mekanizmalarından ne kadar uzaklaşıldığı veya güncelleştirilmediği hususlarında bilgiler verdim ve vermeye çalışacağım.

Vergi hukukumuzda gerekli düzenlemeler yapılmaz ve önlemler alınmaz ise mali, ekonomik ve sosyal özellikleri bulunan bahse konu dört vergi hukuku ilkesi anlamını kaybederek Devlet ve vatandaş (yükümlü) çekişmesi ile kayıt dışılık hızla artacak ve toplumsal adalet duyguları ile güven daha da zayıflayacaktır.