Vergi uyuşmazlıklarının durumu ve çözümünün önemi

Çağdaş vergi uygulamalarında uyuşmazlıkların erken zamanda makul ve somut verilere dayalı çözümlenmesi büyük önem taşımaktadır.

Yürürlükteki vergi mevzuatımız Gelir ve Vergi Dairesi Müdürlüğüne her ne kadar da takdir hakkı kullanarak re'sen veya ikmalen vergi tarh etme ve bu işlemlere karşı yapılacak itiraz başvurularını çözme hakkı tanıyorsa da, bu yetki sınırsız ve hiçbir somut veri ve bulguya dayanmadan vergilendirme işlemi yapma anlamına gelmez ve gelemez.

Bu nedenle, gerek re'sen veya ikmalen tarhiyat kapsamında vergilendirme gerekse bu işlemlere karşı yapılan itirazların genellikle tarhiyatları yapan ayni kişiler veya ayni odada görev yapan görevliler tarafından incelenip çözümlenmesi mantıksal ve vicdani bakımdan uygun olmadığı için bu konuda tarafsızlık ilkesinde çok dikkatli davranılması ve Vergi Usûl Yasası'nda öngörülen kurallara gerektiği gibi uyulması zorunludur.

Bu ilkeler ve kurallarla ilgili şayet detaylı esas, kıstas ve prensipler uygulanmıyorsa gerekli düzenlemeler yapılıncaya kadar en azından genel kabul görmüş mesleki etik ve esaslara uyulmalıdır.

Dolayısıyla bunları gerçekleştirmek için Maliye Bakanlığı yasalar kapsamında Genelgeler yayınlamak, hatta daha ciddi ve güvenilir olunması bakımından Gelir Vergisi Yasası'nın 62(1)(d) maddesinin verdiği yetkiye istinaden Tüzükler düzenlenmelidir.

Bugün vergi yükümlülerine uygulanan gelir takdirleri ile buna ilişkin yapılan vergilendirme işlemleri incelendiği zaman her yıl yapılan binlerce re'sen tarhiyat ve ceza kesme işlemleri ile bütçe açıklarının giderilmesine çalışılmakta olduğu ancak bu işlemlere karşı genelde hükümete özelde Gelir ve Vergi Dairesi ve Maliye Bakanlığına olan güvensizlik nedeniyle vergi yükümlüleri tarafından yapılan itirazların yarattığı yığılmalar ise gözardı edilmektedir.

Gelmiş geçmiş tüm hükümetlerin yegâne bildikleri şey, hiçbir plan ve programa bağlı olmayan KKTC ekonomisinin önünü açmak yerine sadece gününü gün etmek için vergileri artırmak suretiyle iktidarlarını bir gün daha uzatmaktır; tıpkı birçok dernek ve kulüplerde mali kaynak arayışı içinde olunduğu gibi.

Çağdaş vergi hukuku uygulamalarında vergi tarhiyat işlemleri yanında, vergi uyuşmazlıklarının çözümü de önemli yer tutar.

Bu nedenle, demokratik bir düzen içinde ve AB normları kapsamında çağdaş vergilerin içerik, anlam ve amaçlarına uygun, yükümlü ile güven ve işbirliği anlayışı ve zihniyeti içinde uygulanabilmesinin olmazsa olmaz koşullarından birisinin de vergileme işlemlerinde ve uyuşmazlıklarında uzlaşma müessesesidir.

Bu konuda gerek Gelir ve Vergi Dairesine ve özellikle Maliye Bakanlığına gerekse yükümlülere büyük sorumluluk düşmektedir.

Bu sorumluluğun sadece vergi yükümlülerinde olmasını beklemek olanaksızdır.

Ayni sorumluluk bahse konu makamların ciddi, yasalara bağlı ve önyargılı olmadan güvenilir ve delillere dayanan işlemler yapmasıyla ilgilidir.

Kalkınmış ülkelerdeki vergi uygulamalarında Vergi İdaresi ile yükümlü arasında meydana gelen uyuşmazlıklar genel kural olarak somut verilere dayalı, delile dayalı iddia ve gerekçeli savunma yöntemleri kullanılarak uzlaşma yolu ile çözümlenmektedir.

Esasen, günümüzde bütün işletmeleri kapsayan ve geniş vergi yükümlüsü topluluklarını çok yakından ilgilendiren gelir veya mal ve hizmet bedeli, beyan edilmesi, hatta KDV gibi yaygın bir vergi türünün yükümlüler tarafından tahsil edilmek suretiyle Gelir ve Vergi Dairesi ödenmesinin işletmelere bırakılmış olan bu vergilerin uzlaşma müessesesi olmaksızın uygulanması düşünülemez ve de mümkün değildir.

Bunun aksine yapılacak işlemlere yükümlülükler bakımından "devleti takmamazlık", Vergi İdaresi bakımından ise "Voyvodalık" denir.

Vergi anlayışı, muhasebe tekniği ve vergi hukuku bakımından yalnız vergi yükümlülerinin veya vergi sorumlularının değil, gerek kapsam gerekse özelliği itibarıyla meydana gelen çeşitli mevzuat değişiklikleri veya eğitimsizlikler ile ilgisizlikler de Gelir ve Vergi Dairesini çeşitli hatalı işlemler veya değerlendirmeler yapmaya sevk eder.

Nitekim, özellikle "Beyana Dayanan" vergilendirmenin uygulanmasında Daire personelinin bazılarının dar ve formalist (tek tip) görüşle hareket etmesi yükümlülerle sürekli bir uyuşmazlık ortamının meydana gelmesine ve devam etmesine neden oluşturur ki bu da Daire ile yükümlüler arasında sorunlar yaratır.

Bu durumu hemen hemen tüm vergi, resim ve harç tahsilâtı yapan diğer kurumlarda da görmek mümkündür.

Bu gibi sorunlar ülkenin sosyo-ekonomik gelişmesini menfi yönde etkilediği gibi halkın hükümete karşı olan güvenini de azaltır.

Ayrıca ilgili personelin görev, yetki ve sorumlulukları üst makamlar tarafından belirlenmediği veya yasalar tarafından öngörülmüş olmasına rağmen siyasi mülahazalarla kısıtlanmışsa bu personelin verimli ve ciddi görev yapmasını beklemek olanaksızdır.

Vergi itirazlarını çözümleme veya diğer ihtilaf konularında görevlilerin isteksiz olmaları halinde ise bu ve benzeri Dairelerimizin kullandıkları diğer bir yöntem ise "Savcılıktan sözlü görüş aldık" veya "Savcılığa soracağız" gibi mesnetsiz gerekçelerle konu suresi belli olmayan bir zamana taşınarak top taca değil saha dışına atılmış olur.

İngiliz vergi yargısı sisteminde egemen olan görüş şu sözlerle anlam bulmaktadır. "Uyuşmazlıklar meydana gelebilir, bu uyuşmazlıkları bir hal tarzına bağlamak Vergi İdaresine düşen esas görevlerinden biridir." (Disputes can come up. It is the main duty of the Tax Authority to find a way for solving these disputes.)

AB ülkelerinde ve diğer demokratik ülkelerde uyuşmazlık konusu vergi konularının çözümünün yargı organlarına intikali ancak en zor ve ümitsiz hallerde sözkonusu olabilmektedir.

Uyuşmazlıklarla zaman kaybetmeyi ve alacağın tahakkukunu geciktirmeyi önlemenin yöntemi takdir esasına dayalı vergilendirme işlemlerinde makul ölçülerde fedakârlık ederek tahsil edilmesi mümkün olan vergiyi ve varsa cezaya en erken zamanda tahsil etmek İngiliz vergi hukuku ve uygulamaları uyarınca en doğru bir hareket yöntemi olarak kabul edilmektedir.

Bunun başarılması ise gerekli mesleki eğitimi başarı ile tamamlamış, bilgili ve vizyon sahibi, ülkesinin varlığına ve geleceğine yürekten bağlı, sağlam karakterli, yükümlülerin bilinçsizliğinden yararlanarak avantaj çıkarmamaya, hak etmeden kendine terfi menfaati çıkarmaya tevessül etmeyen özelliklere sahip görevlilerin mevcudiyeti ile ancak mümkün olabilir.

Birçok gelişigüzel ve mesleki bilgi ve beceriden yoksun uygulamalar dolayısıyla idare ile yükümlüler arasında meydana gelen ve sayıları her geçer gün artan uyuşmazlıklar vergi yargısının çalışma hızını önlediğinden bu yavaşlamaya neden olan unsurlar uyuşmazlıkların kaynağı haline dönüşerek vergi sisteminin tamamen tıkanmasına ve çalışamaz duruma gelmesine neden olmaktadır.

Bu duruma çok erken bir zamanda yapılacak yasal düzenlemelerle çözüm bulunmalıdır.

Bu çözüm arayışıyları içinde sadece Lefkoşa'da yeni Gelir ve Vergi Dairesi binası inşa etmek hiçbir zaman yeterli değildir.

Diğer ülkelerde olduğu gibi bağımsız takdir ve itiraz komisyonlarının oluşumuna olanak verecek düzenlemelere ilaveten kişilerin siyasi görüşlerine bakmadan yetenekli personelin yetiştirilmesi ve özlük haklarının buna göre düzenlenmesi ile çağdaş vergi hukuku uygulamalarına geçilmelidir.

Vergi uygulamasında yükümlülerle devamlı uyuşmazlık ve güvensizlik içinde bulunulması, yalnız kamu maliyesine değil bütün mali sistemin ülkede gerektiği gibi yerleşmesine ve gelişmesine engel olabileceği gibi uzun sürede yükümlülerde, yani halkta, uyandıracağı direnç nedeniyle toplumsal huzursuzluklara da yol açabilir.

Ekonomik kayıtdışılığın önlenmesine başlanılması ciddi olarak isteniyorsa yukarıda ana hatlarını belirttiğim temel uygulamalara zaman kaybedilmeden başlanmalıdır.