Vergi çıkmazının temel çözüm esasları (2)

Geçtiğimiz haftaki yazımda KKTC'nin vergi çıkmazının çözümü için öncelikle alınacak önlem ve düzenlemeler hakkında görüşler belirterek kamu maliyesinde en pratik gelir kaynağının tasarruf yöntemi olduğunu örnekleriyle açıklamaya çalışmıştım.

Ayrıca, özelde vergi gelirlerinin genelde ise kamusal hizmetlerin etkinleşmesinin zorunluluğuna değinmiş ve bahse konu çıkmazın çözümü için kamu personelinin mesleki eğitiminin, ödül ve ceza ile liyakat sisteminin etkin bir şekilde yürürlüğe konması, uygulanan mevzuatın amaca uygun olup olmadığının değerlendirilmesini yapacak ve önerilerde bulunacak "İzleme-Değerlendirme ve Strateji Belirleme Birimi"nin özellikle Ekonomik ve/veya Maliye Bakanlıkları bünyesinde oluştulması amacıyla acilen önlemler alınması için yasal düzenlemeler yapılmasının kaçınılmaz olduğunu, aksi halde KKTC'nin her geçen gün sosyo-ekonomik durumunun daha da kötüleşeceğini belirtmiştim.

Bu günkü yazımda ise alınması gereken önlemlerin başında gelen kamu personelinin mesleki eğitimi yanında, lojistik destek sağlanmasının gerekliliği hakkındaki görüş ve gerekliliği hakkında da bilgiler vermeye çalışacağım.

Lojistik Destek ve Kurumlararası Bilgi Arşivi oluşumu:

Aradan yaklaşık 30 yıl geçmiş olmasına rağmen halen Vergi Dairesi ile diğer tahsil amirliklerinin merkez ve şubelerinin kendilerine özgü inşa edilmiş, binaları mevcut değildir. Birçoğu gayri sıhhi koşullar içeren binalardan, apartman dairelerinden ve dükkânlardan oluşmakta ve yüklü kira bedeli karşılığı kullanılmaktadır. Birçok şubede dosyalar etrafta, hatta koridorlarda ve/veya torbalarda durmakta, vatandaşlar ile gizli yapılması gereken itiraz v.s. görüşmeler kalabalık ortamlarda gerçekleştirilmekte, birçok yazışmalar ve beyannameler güncelliğini kaybetmiş belge ve formalar vasıtasıyla yapılmaya çalışılmakta, belgelerin arşivlendirilmesi çok geç yapılmakta, bazı belgeler ve dosyalar kaybolmakta veya bulunamamakta, her şube veya birim kendi icat ettiği prensipler çerçevesinde ve bağımsız olarak hareket etmeye çalışmaktadır.

Türkiye dâhil birçok ülke halka her türlü hizmetin sunulmasında gerekli iletişim araçlarından yararlanma yöntemlerini geliştirirken, KKTC'de vergi ödemeleri hala daha "kuyruğa dizilme" esası ile yapılmaktadır. Örneğin tarh, tahakkuk ve tahsilât işlemleri modası geçmiş yöntemlerle yapılmaya çalışılmakta ve tüm vergi yükümlüleri zaman kaybı pahasına her ay birkaç kez Vergi Dairesi şubelerine gidip sıraya girmek suretiyle beyanname vermeye, ödeme yapmaya veya diğer yükümlülüklerini yerine getirmeye mecbur bırakılmaktadır. Sürüş ehliyetleri, motorlu araç kayıt belgeleri gibi çok basit işlemler için dahi halen otomasyon uygulaması gerçekleştirilmemiş olması çok üzücüdür. Vatandaşların devlete karşı olan vergi yükümlülüklerini 21'ci asırda olmamıza rağmen banka veya diğer iletişim araçlarıyla yapmaları için en ufak çaba harcanmıyor.

Vergi uygulamaları her devletin egemenliğini simgelediği gerçeğinden hareket ederek her daire ilgili işlemlerine uygun olarak inşa edilecek binalardan oluşması ve tam donanımlı olması gerekmektedir. Günümüzde kamu binalarını kira karşılığı kullanan başka bir devlete rastlamak mümkün değildir. Bugüne kadar ödenen kiralar ile tüm devlet dairelerinin binaları inşa edilirdi. Bu yöne gidilmemiş olması acaba KKTC devletinin "eğretiliği mi" neden olmuştur?

Bugün en küçük işletmeler tarafından dahi modern bilgisayar ve iletişim sistemleri kullanılırken Devlet halen manüel esasa bağımlı, demode ve çağdışı kalmış araçlar kullanmaktadır. Örneğin, bir yükümlü Mağusa Vergi Dairesi Şubesinde tahakkuk etmiş olan vergisini, Lefkoşa'da ödeyememektedir. Buna karşın tüm Vergi Dairesi Şubelerinin tahsil amirliklerinin tahsil ettikleri miktarları her gün Lefkoşa'daki Vergi Dairesi Müdürlüğüne havale edilmektedir. Ayrıca, kamu kurum ve kuruluşları ile bunların şubeleri arası "on-line" bilgisayar bağlantısı olmadığı için de vatandaşlar ve yükümlüler tüm işlemlerini ilgili şubeye bizzat gitmek suretiyle yerine getirme zorunda kalmaktadırlar. Yukarıda belirtmiş olduğum tüm işlemler çağdaş ülkelerde internet üzerinden gerçekleştirilmekte olup maddi ve zaman kayıpları önlenmektedir. "E Devlet" olduk beyanatlar vererek veya Vergi Dairesi inşaatının bitmesine beklemekle de bir yere varmak mümkün değildir. Lefkoşa'da Vergi Dairesi binasının inşaatının tamamlanması da kamu maliyesinin çıkmazını çözmeyecektir. Esas olan tüm kamu kurum ve kuruluşlarının bu yönde gerekeni yapmalarıdır. Otomasyon projesi özellikle devlete gelir getiren dairelerden ve bunların şubelerinden başlamak üzere ivedilikle hayata geçirilmeli ve bunu yönetecek, bakım ve onarımını yapacak özel birim oluşturulmalıdır.

Devlet bir bütündür ilkesi gerçeğinden hareketle bu küçük ülkemizde kamu kurum ve kuruluşları arasında on-line bilgi alış-verişi ve dayanışması hem kamusal hizmetlerin etkinliğini sağlayacak, hem de vergi kayıplarını önlemiş ve de bürokratik yükün giderilmesine, dolayısıyla da zaman kaybının önlenmesine büyük katkı sağlamış olacaktır. Ne geçmiş hükümet, ne de şimdiki hükümetin icraatlarında "E-Devlet" diye adlandırılan hizmetlerin mevcudiyetinden faydalanmak değil, söz etmek dahi mümkün değildir.

Özetle, KKTC'nin gerek vergi gerekse diğer kamu hizmetlerinin çıkmazının aşılması için çağdaş ve pratik düzenlemelere ilaveten kamu disiplinin sağlayacak ve verimliliği azami düzeye çıkaracak yasal mevzuata ve politik kararlılığa gereksinimi vardır. Her meslekte ve organizasyonda olduğu gibi mesleki eğitim ve psikolojik bilgi çok önemli bir unsurdur. Bu nedenle yıllardır kamu reformu yapacaklarından bahsedenler ancak popülizm için yapmayacakları hiçbir şeyden kaçınmayanların bu eğitimleri gerçekleştirmek ve yürütmek için uzman kişi ve kuruluşlardan da destek alınmalıdır. Unutulmamalıdır ki eğitimsizliğin sonucu başarısızlıktır.

KKTC'nin arzu edilen sosyo-ekonomik düzeye gelebilmesi ancak çağdaş düzenlemelere dayalı, etkin kamu yönetimi kapsamında bir vergi sisteminin gerçekleştirilmesi ve bunu gerçekleştirecek her türlü lojistik olanaklara sahip eğitimli ve yetişmiş elemanlarla mümkündür.