Adli muhasebe ve denetim mesleği
Global ekonomik gelişmeler paralelinde hiç şüphesiz, vergi kaçırma ile ilgili mali işlemler, muhasebe teknikleri ve çeşitli gayri yasal işlemler de artış göstermektedir. Bu gelişmeler içinde insanoğlunun çeşitli çıkar eylemlerinin de olabilmesi doğal bir olgu olarak kabul edilmekte olduğundan her türlü faaliyetlere ilişkin iç ve dış denetim müesseselerinin de geliştirilmiş olduğu herkesin malumudur. Bu nedenle her meslekte olduğu gibi "mesleki ihtisaslaşmaya" da büyük önem verilmesine hız verilmiştir.
Denetimin olmadığı yerde kaçakçılık, suiistimal, kaos ve verimsizlik ile başarısızlık vardır. Bu nedenden dolayı yıllar önce muhasebe denetim ve raporlama konularına uluslararası standartlar oluşturulmuş ve uluslararası düzeyde kullanılmaya başlanmıştır. Mali işlemlerin temelini muhasebe kayıtları ve buna bağlı belgelendirme yöntemleri oluşturmakta olduğundan ülkelerin mali ve ekonomik aktörleri ile hükümetler bu konuya büyük önem göstermektedirler. Hatta, kayıtlar ile hesapların daha iyi anlaşılıp yorumlanabilmesi ve suiistimallerin önlenebilmesi amacıyla birçok ülke "Tek Düzen Hesap Planı" olarak tanımlanan kural ve uygulamaları sektörel bazında yürürlüğe koymuşlardır.
Her konuda olduğu gibi alınan önlemlerin etkisiz hale getirip bazı kişilerin veya kurumların menfaat sağlamaları için de teknikler ve/veya yöntemlerin de geliştirilmesine devam edilmektedir.
Günümüzde haksız maddi çıkar sağlamak amacıyla çeşitli yöntemlerin kullanıldığı inkâr edilemez bir gerçektir. Bunların bir kısmı basit tabir edilen yöntemlerle yapılırken, bir kısmı da değişik konularda yaratılan kurgularla bu uygulamaların planlı şekilde gerçekleştirilmesine devam edilmektedir. Hangi yöntemlerle olursa olsun bu suiistimallerin engellenmesi amacıyla bağımsız mali denetçi mesleğinin ihtisaslaştırılmasının gereği yıllar önce kaçınılmaz görülerek birçok ülkeler bu konuda gerekli önlemleri almışlardır. Birçok ülke bu konudaki eğitim önceliklerini "Adli Muhasip" (Forensic Accountant), "Adli Mali Denetçi" (Forensic Auditor) veya "Adli Mali Araştırmacı" (Forensic Investicator) yetkisi ve unvanı altında bağımsız profesyonel elamanlar yetiştirilmesine yönelik faaliyetlere ve düzenlemelere yönelik büyük önem vermişlerdir.
İş ortamında büyüyen karmaşıklığı ve yasadışı çıkar sağlama fiillerini saptamak amacıyla Adli Muhasip, Adli Denetçi veya Adli Soruşturmacı uzmanlarına olan ihtiyaç her geçen gün artış göstermektedir. Bu uzmanlar özellikle mali ve finansal dolandırıcılık, muhasebe hileleri, kar azaltılması ve beklenmedik zarar oluşumu gibi sonuçları araştırmak, işletme sahipleri veya yöneticileri arasında meydana gelen anlaşmazlıklarda hakemlik veya uzlaştırıcılık görevlerinde bulunmak ve gerektiğinde hukuksal konularda mahkemelerde yetkili uzman olarak inceleme yapma ile bilirkişilik (uzmanlık) görevleri ifa ederler.
Bu ülkelerin başında İngiltere gelmekte olup, bu konuda yıllar önce Adli Muhasip, Adli Denetçi veya Adli Mali Araştırmacı bilimi ile mesleğinin ayrı bir uzmanlık statüsü altında gerçekleştirilmesine başlanmıştır. İngilizcede "Forensic" kelimesi "mahkemede kullanılmaya elverişli" anlamına gelmekte olup bu uzmanlık ehliyetine sahip kişiler yaptıkları incelemelerin sonuçlarını mahkemelerdeki duruşmalarda uzman deliller olarak sunmaktadırlar.
Birçok ülkede bütün büyük firmalar ile bazı orta ve hatta küçük ölçekli işletmeler ve muhasebe firmaları, polis ve devlet kurumları da Adli Muhasebe departmanları oluşturmuşlardır. Bu departmanlarda çalışanlar ihtiyaca göre özellikle, sigorta tazminat talepleri, mali ve finansal dolandırıcılık, hileli işlem oluşumları, inşaat veya telif haklarına ilişkin olumsuz durumların özel araştırılması ve denetlenmesi konularında ihtisaslaştırılmaktadır. Bahse konu mesleki adli faaliyetler (forensic engagement) aşağıdaki konulardan en az biri kapsamında gerçekleştirilmektedir;
-
Sözleşme ihlali veya haksız fiil nedeniyle uğranılan ekonomik zararın hesaplanması;
-
Gelecek edinimleri hakkındaki uyuşmazlıklara ilişkin kayıplar ile teminatların ihlal edilmesi;
-
İflas, mali yetersizliğe düşme nedenlerinin araştırılması ve yeniden yapılanması;
-
İç denetim yetersizliği ve dış denetçi kusur veya ihmallerinin saptanması;
-
Menkul kıymet dolandırıcılığının araştırılması;
-
İşletme potansiyelinin değerlendirilmesi;
-
Bilgisayar hilelerinin incelenmesi;
-
Çeşitli belge ve muhasebe kayıt hilelerinin saptanması;
-
Mali veya finansal raporlamalara uygunsuz işletme uygulaması.
Ayrıca Adli Muhasipler/Denetçiler genellikle işletme sahibi veya görevlilerinin mesleki sorumluluk ile yükümlülüklerine ilişkin, ihmal iddiaları konusunda şikâyet veya ihtilaf meydana gelmesi sonucu araştırma ile değerlendirme yaparak kanaat bildiriminde bulunurlar. Adli Muhasipler/Denetçiler bahse konu görevleri yanında evlilik, aile hukuku ile ilgili nafaka hesaplama amaçlı yaşam tarzı analizi ve adil mal varlığı dağılımına ilişkin mal varlığı ile kullanabilir geliri belirlerler.
En basit ifadeyle Adli Muhasip/Denetçilerin asli görevleri, mali ve finansal dolandırıcılık, hilekârlık ile haksız malvarlığı edinimleri konularındaki iddiaları araştırmak ve hesaplamak amacıyla, veri toplama, hazırlama, analiz etme ve raporlamaktır. Ayrıca, mahkemelerde bilirkişilik yapmak, anlaşmazlıklarda hakemlik ve arabuluculuk ile mali konularda uzman olarak görevlerde bulunmak gibi faaliyetlerde bulunmak da ayrıca görevleri arasında yer almaktadır.
İngilizce 'de "Forensic Accountant or Auditor" olarak tanımlanan, bu mesleğin Türkçe 'deki karşılığının tanımı şöyledir; "Hukuksal bir konuya ilişkin mali ve finansal olumsuzluklarda bilimsel inceleme yapmak için yetkili kılınan kişidir"
Her ne kadar da bu yetkiye sahip olanların meslekleri pek popüler bir meslek sahibi olarak algılanmıyorsa da bu meslek son yıllarda ve özellikle 2001 ve 2007 yıllarında ABD' de meydana gelen Enron ve Adelphia Communications ve bazı AB ülkelerindeki mali yolsuzluklarda olduğu gibi büyük dikkat çekmeye başlamıştır. Nitekim, hükümetler de bu meslek mensuplarını daha çok görevlendirmeye başlamışlardır. Ayrıca, birçok ülkedeki büyük işletmelerin ve denetim firmalarının bünyelerinde de Adli Muhasip/Denetçi istihdam edilmeye başlanmıştır.
Bahse konu mesleğin yetki, görev ve sorumlulukları dikkate alındığında böyle bir mesleğin varlığından zannedersen çok az kişinin bilgisi vardır. Özellikle de bizi yöneten siyasiler ile KKTC'nin eğitimini düzenlemek ve planlamakla ilgili yetkililerin bu konuda bilgi sahibi olduklarını tahmin etmiyorum.
KKTC'ni yöneten hükümetler hala daha Yetkili Muhasip-Murakıp mesleği ile ilgili her bakımdan gerekli olan Muhasebe ve Denetim Meslek Yasası'nı dahi yaklaşık 15 yıldan beridir yasalaştırma cesaretini ve yeteneğini maalesef gösterememişlerdir. Dolayısıyla, belirtmiş olduğum Adli Muhasip/Denetçi mesleği konusunda ilgilenmelerini beklemek hayal olur. Zaten KKTC'ni bugünü yöneten hükümetler faaliyetlerini hep hayal üzerine kurmamışlar mı?
Bugünlerde herkesin Kıbrıs sorunun erken bir zamanda federal bir yapıda çözümleneceğine olan inancı artmıştır. Ancak, federal yapı içerisinde yürütülecek faaliyetlerde görev alacak olan yeterli sayıda, yabancı lisans bilen, sahasında uzmanlaşmış Kıbrıslı Türk elemanı var mı?
Bunların belli bir plan ve program dâhilinde yetiştirilmesi için herhangi bir düzenleme yapma yönüne gidiliyor mu? gibi sorunun cevabını göremiyorum.
Bir anlaşma sonucu KKTC kamu hizmetlerinin artık bugün olduğu gibi "ben yaparım olur" veya "hababam yönteminde" yürütülemeyeceğini peşinen bilinmesinde yarar vardır.
Diğer Göksel SAYDAM yazıları
14/10/21
13/10/21
12/10/21
18/06/18
11/06/18
04/06/18
28/05/18
21/05/18
14/05/18
07/05/18
Yorumlar
Dikkat!
Suç teşkil edecek, yasadışı, tehditkar, rahatsız edici, hakaret ve küfür içeren, aşağılayıcı, küçük düşürücü, kaba, müstehcen, ahlaka aykırı, kişilik haklarına zarar verici ya da benzeri niteliklerde içeriklerden doğan her türlü mali, hukuki, cezai, idari sorumluluk içeriği gönderen Üye/Üyeler’e aittir.