Kıb-Tek ve EPDK'nın elektrik üreticilerine bakış farklılıkları

Öyle kamu kuruluşları vardır ki tekel statüleri nedeniyle sundukları hizmetlerde halkın ve ülkenin sosyo-ekonomik durumunu dikkate almadan sırf oluşturdukları statükonun bozulmaması için yaptıkları her türlü işlemlerden azami çıkarları elde etmek suretiyle kendi kusur ve ihmallerinden dolayı kuruma uğrattıkları zararları karşılamak için zam uygulama veya hükümetten sürekli kaynak talep etme veya borçlanma yöntemine başvurmaktadırlar. Bu duruma ilişkin olarak geçmişte kamu iktisadi kuruluşlarının (KİT'lerin) başlarına gelenleri herhalde unutmak mümkün değildir. Kamu Kurumlarının bu duruma düşmelerinde en büyük pay ise hükümetlerin popülist uygulamaları dolayısıyla gerekli önlem ve düzenlemeleri zamanın da yapmamaktır.

Bu konu ile ilgili olarak TC'nin enerji piyasasını düzenlemekle görevli özerk bir yapıya sahip olan ve kısa tanımıyla "EPDK" olan kurumun tüketicilere (abonelere) elektrik enerjisi sağlanması ile ilgili son günlerde yapmış olduğu ve 25.08.2015 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Yönetmelikle hizmet sözleşmesi (Parakente Satış Sözleşmesi) standartları tüketiciler leyhine olacak şekilde yeniden düzenlenmiştir.

Öncelikle, EPDK tanımının açılımını, görev yetki ve sorumlulukları hakkında aşağıdaki özet bilgileri vermeyi uygun gördüm.

Önceleri "Elektrik Piyasası Kanunu" daha sonrada "Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu" (EPDK) Kanunu olarak isim değişikliği yapmış olan bu kurum 20.02.2001 tarihinde, TC Meclisi tarafından kabul edilerek 03.03.2001 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak 4628 numaralı Kanun olarak yürürlüğe girmiştir.

Bahse konu kurum, kamu tüzel kişiliğine haiz, idari ve mali özerkliğe sahip bir kuruluştur. Kurumun amacı, elektrik piyasası performansını izlemek suretiyle performanslarını, dağıtım ve müşteri hizmetleri standartlarının oluşturulmasını sağlamak, bunların tadilini, uygulamasını, denetlenmesini yapmak ve fiyatlandırma esaslarını saptamak, piyasa ihtiyaçlarını dikkate alarak tüketicilere yapılan elektrik satışında onların haklarını korumak için düzenlemeler yapmaktır. Kurum (EPDK) yayınlayacağı yönetmelik, tebliğ veya tüzüklerle enerji piyasasında faaliyet gösteren işletmelerin ve ilgili kurum ve kuruluşların görüşlerini alarak gerekli düzenlemeleri yapar ve uygulamasını gerçekleştirir.

EPDK, yukarıda özetlemeye çalıştığım görev, yetki ve sorumluluklara istinaden geçtiğimiz günlerde yayımlamış olduğu yönetmelikle tüketiciler (aboneler) leyhine yürürlüğe giren ve Türkiye basınında "ELEKTRİKTE YÜZLER GÜLDÜ" veya benzeri manşetlerle kamuoyuna yapılan düzenlemelerin içeriği özetle şöyle:

1. Faturasını ödemeyen tüketiciye (aboneye) elektriğinin kesileceğine dair bildirim bir sonraki dönem faturasıyla yapılacak ve böylece tüketici elektriği kesilmeden daha uzun süre kullanabilecektir.

2. Tüketici ve elektrik tedarikçisi kuruluş arasında imzalanan ve uygulaması zorunlu olan "Perakende Satış (Abonelik) Sözleşmesi" içeriğinin standartları yeniden belirlenmiş ve elektrik tüketicilerine (abonelerine) bazı avantajlar ve/veya haklar sağlanmıştır.

3. Yapılan düzenlemeye göre faturalar son ödeme tarihinden en az 10 gün önce tebliğ edilecektir. (Bu tebligat Vergi Usul Yasası kurallarına istinaden yapılması gerekir).

4. Kredi kartı ile yapılan ödemelerde ek ücret ve komisyon talep edilmeyecektir.

5. Süresi içinde fatura ödenmezse, ikinci bildirim yapıldıktan ve 5 gün ek süre geciktikten sonra tüketicinin (abonenin) elektriği kesilecektir.

6. Ödeme süresi geciktikten sonra fiilen elektriği kesilmeyen tüketiciden (aboneden) "kesme ve bağlama ücreti" tahsil edilmeyecektir.

7. EPDK'nın bahse konu düzenlemeyle getirilen yeni standartlara göre Parakente Satış (Abonelik) Sözleşmesinin feshedilebilmesi için 15 günlük süreyi içeren yazılı ihbarda bulunması gereği öngörülmüştür.

8. Bahse konu Sözleşmeye istinaden faturalandırmanın 6 ay ve üzeri dönemi kapsayacak şekilde hazırlanmasının uygun bulunması durumunda tüketicinin (abonenin) talebi ile vade farksız taksit uygulanacaktır. Faturaların adrese teslimi hususunda dikkat gösterilmesi gerekliliğinin de hüküm altına alan Sözleşme ile elektronik yöntemle de fatura tebliğ edilecektir. (Bunun yapılabilmesi için vergi hukukunun öngördüğü güvenlik önlemlerine ilişkin önlemlerin yayımlanacak tüzüğe uygun olması gerekir ki bugün KKTC'de böyle bir mevzuat yoktur).

9. Sayacın tüketimi kaydetmemesi ya da yanlış kaydedilmesi durumunda tüketim miktarı için tahakkuk ettirilen faturaya, tebliğ tarihinden itibaren bir yıl içinde itiraz edilebilecektir.

10. Borcunu zamanında ödenmemesi nedeniyle elektrik enerjisi kesilmiş olan tüketicinin (abonenin), kesme tarihinden itibaren 30 gün içerisinde, birikmiş borçlarını gecikme zamları ile birlikte peşin ödemesi veya tedarikçi işletme tarafından belirlenen ödeme takvimi dahilinde ödemeyi taahhüt etmek suretiyle başvurması halinde, yeni bir Parakente Satış (Abone) Sözleşmesi yapmaksızın, tüketicinin (abonenin) elektrik enerjisi yeniden bağlanacaktır. Elektrik enerjisinin yeniden bağlanması için abone tarafından ödenmesi gereken "kesme-bağlama bedeli" bir sonraki döneme ait ödeme bildirimine yansıtılacaktır.

11. Parakente Satış (Abone) Sözleşmesi uyarınca ödenen Güvence Bedeli (Depozito), bahse konu Sözleşmenin fesih edilmesi veya sayacın ön ödemeli sayaçla değiştirilmesi halinde, Güvence Bedeli (Depozito) iade tarihi itibarıyla değerlendirilerek güncelleşmiş miktar olarak tüketiciye (aboneye) iade edilecektir.

12. Abonenin, Parakente Satış (Abonelik) Sözleşmesinden kaynaklanan borcu nedeniyle, başka bir Parakente Satış (Abonelik) Sözleşmesine konu olan başka bir kullanım yerinin elektriğini kesilmeyecektir.

13. Bir kullanım yerine ait önceki tüketicinin (abonenin) daha önceki dönemlere ilişkin elektrik tüketiminden kaynaklanan borçların, yeni abone tarafından üstlenmesi talep edilemez ve yeni tüketici (abone) ile sözleşme yapılmasına engel teşkil etmez.

Bahse konu düzenlemeleri özetleyen gazete küpürü ekte sunulmuştur.

KIB-TEK yönetimine soruyorum; yukarıda belirtmiş olduğum düzenlemelerden hangileri KKTC'de uygulanmaktadır? Varsa, birileri bana örnek göstermesini rica ederim.

Yukarıda belirtmiş olduğum hususlar dikkate alındığında EPDK sadece elektrik enerjisi üreten veya satan işletmelerin haklarını korumakla kalmamış, tüketicilerin (abonelerin) de haklarını koruyan kurallar öngörmüştür. Halbuki KIB-TEK'i yıllardan beri yöntemler, idari kusur ve ihmallerinden kaynaklanan zararların kapatılması her fırsatı kullanarak abonelerinden "nalıncı keseri" misali kuruma gelir yontmaya çalışmakta, hükümetlerde buna seyirci kalmakta veya kendi siyasi amaçlarında kullanmaktadırlar.

Bahse konu Parekente Satış (Abonelik) Sözleşmesinin içeriği dikkate alındığı zaman elektrik üreticilerinin veya satıcılarının abonelerine yönelik olarak sürekli fatura düzenlemesinden ve tüketiciye (aboneye) tebliğ etmesinden bahsetmektedir. Yapılacak fatura tebliğinin elektronik ortamda yapılabileceği hususu ise Vergi Usul Yasası uyarınca düzenlenecek ve Bakanlar Kurulu tarafından yayımlanacak Tüzükle mümkün olabileceği, ancak her hâlükârda fatura düzenlenmesine ve tebliğine ilişkin uygulamanın KIB-TEK tarafından yapılmasına çalışıldığı gibi kişi veya işletmelerin talebine ve/veya tercihine bırakılmasının bu konuda düzenleyici mevzuat olmadığı için mümkün olmadığı açıkça görülmektedir. Elektronik ortamda fatura tebliğinin yapılmasına izin veren mevzuat KKTC'de düzenlenmiş olsa dahi Maliye Bakanlığı onaylı Elektronik Fatura verilmesi zorunluluğunu ortadan kaldırmaktadır.

Şunun da bilinmesinde yarar vardır. Elektronik ortamda fatura tebliği işlemlerinin yapılması için Tüzük düzenlemesi yapılması yeterli değildir. Bu amaçla, çok geniş kapsamlı bilgisayar ve program donanımına da gerek vardır ki bu maliyeti yüksek bir yatırıma neden olmaktadır.

Özetle, bir kamu kuruluşu olan KIB-TEK'in ülkemizin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik koşulları da dikkate alarak, öncellikle ekonomik akla ve gerçeklere uygun, popülist uygulamalardan uzak, tüketicilerin (abonelerin) de haklarını koruyan düzenlemeler yapmasının zaman gelmiş ve hatta geçmiştir. Bu nedenle hükümet gerekli çağdaş düzenleri yapmak için kurumda oluşmuş olan statükoların yıkılması için gerekli radikal önlemleri almalıdır.

Özerk kurumsal yapı sevdasına kapılarak ve sadece dövizdeki kur artışlarını gerekçe göstererek işletme faaliyetlerine ilişkin başka hiçbir önlem almamak ve akaryakıt giderleri dışında çalışanların yüksek maaşlarının, emeklilik ve sosyal güvenlik katkı payları ile diğer yan ödeneklerinin oluşturduğu maliyet ve diğer unsurlarını KIB-TEK'in elektrik maliyetlerinde önemli yer tutmadığı iddiasını kabul etmek muhasebe ilkeleri bakımından mümkün değildir.

Bu durumda hükümet, derhal KIB-TEK'in uygun maliyetle ve arz güvenliği sağlayan sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulması için önlemler alırken tüketicilerin (abonelerin) de haklarını koruyan düzenlemeler yapmalıdır. Örnek mi gerek, TC EPDK'sının yeniden düzenlenmiş olduğu yönetmelikle getirilen standartlar esas alınmalı, iki dudak arası uygulamalardan vazgeçilerek hukukun üstünlüğü ilkelerine her zaman bağlı kalınmalıdır.

Şayet KIB-TEK'teki statükonun devamına hükümet tarafından göz yumulacaksa o zaman sürdürülebilir bir yapının oluşturulması için tekelleşmeye olanak vermeyecek, rekabeti serbest piyasa ortamını sağlayacak çalışmalar sonucunda ve dünyadaki benzeri uygulamalar da dikkate alınarak elektrik piyasasının şartlarının düzenlenmesi yoluna gidilmesinin en uygun yöntem olacağı kanaatindeyim.

Kısacası, tüm tüketicilerin (abonelerin) genel görüşü, KIB-TEK'in statüsünün veya bu sektörde rekabet edebilir durumunun ne olacağının yaratılması değil, bu ülkede sürdürülebilir, ucuz, güvenli ve halkın hayatını kolaylaştırıcı hizmetlerin sağlanması ile KIB-TEK yöneticilerinin hiçbir ekonomik faktöre ve maliyet unsurlarını gerektiği gibi dikkate almadan en basit çözüm olan "zam yapma" yöntemine başvurmanın önlenmesidir.

Bu konuda gerekli önlemler alınmadığı ve KIB-TEK'teki bugünkü durumun devam ettiği sürece bu kurumun özelleştirilmesi ile ilgili görüşler artmaya devam edecektir.