Vergi harcama kayıtlarının tutulması ve önemi

Bütün ülkeler sosyo-ekonomik durumlarını kalkındırmak ve geliştirmek amacıyla çeşitli vergi, resim ve harç teşvikleri sağlamaktadırlar. Bu teşviklerin ekonomiye ne kadar yarar sağladığını bilmek, bunların değerlendirilmesini ve geleceğe yönelik gerekli önlem ile planlamaları yapmak amacıyla Maliye ve/veya Ekonomi Bakanlıkları "Vergi Harcamalarına" (Tax Expenditure) ilişkin güncel ve yıllık kayıtların tutulması için çeşitli önlemler almışlar ve gelişen ekonomik koşullar paralelinde çeşitli önlemler almaya devam etmektedirler.

Ülkelerin vergi harcaması kayıtlarına verdikleri önemin en basit ifadeyle devletin almaktan feragat ettiği (vazgeçtiği) gelir olarak tanımlamak mümkündür.

Vergi harcamalarının iki unsuru bulunmaktadır. Bunlardan biri ekonomik ve sosyal amacın varlığı, diğerinin ise bu amacı gerçekleştirmek için devletin almaktan feragat ettiği gelirin varolmasıdır.

Diğer bir anlatımla, devletler öngördükleri sosyal ve ekonomik hedeflere ulaşmak amacıyla harcama yapabileceği gibi çeşitli vergi, resim ve harç konularında bazı özel yasalarda yaptığı düzenlemelerle alması gereken bu gelirlerden feragat etmek yöntemlerini de kullanmaktadırlar.

Bahse konu ikinci yöntemde tahsilinden feragat edilen, yani alınamayan bu kamu alacakları da tahsil edilerek harcanmasında olduğu gibi aslında devlet bütçesi bakımından bir tür dolaylı harcamadır. Bu nedenle devletin, hatta kamu kuruluşlarının tahsil etmesi gereken ancak yasal düzenlemeler gereği bundan teşvik amaçlı kısmen veya tamamen feragat etmiş olması, yani alacağından vazgeçmesi gerek kamu maliyesi gerekse ilgili sektörlere sağladığı bu teşviklerin boyutunu ve ülkelerin sosyo-ekonomisine sağladığı parasal miktarlar ile diğer ekonomik katkıların hacminin bilinmesi planlı ekonomilerde çok önemli bir yeri olup bütün ülkeler buna büyük önem vermektedirler.

Teşvik uygulamaları genel ve özel olmak üzere iki anabaşlık altında vergilerden muaf veya istisna olarak sınıflandırılmaktadır. Sağlanan teşvikleri neden olduğu gelir kayıpları genellikle iki tür teşvik unsurundan oluşmaktadır. Bir tanesi belli sektörlerin gelirlerinin veya faaliyetlerinin kısmen veya tamamen sürekli vergiden istisna tutulması, bazılarının ise süreli ve bazı koşullara bağlı olarak muaf veya istisna tutulmasıdır.

Teşvik amaçlı tahsilinden feragat edilen bütçe gelirlerinin belli yükümlülere veya sektörlere yönelik değilse, diğer bir anlatımla tüm gelir elde edenlere ilişkin genel bir yasal düzenleme ise bu teşviklerin neden olduğu etkiler birçok ülke tarafından "vergi harcaması kapsamına" alınmamaktadır. Bu konudaki karar ülke yönetimlerine bağlı olmaktadır.

Vergi harcama kayıtlarının sürekli ve dönemsel olarak tutulması ve raporlar halinde düzenlenmesi gerekmektedir. Bu raporların içeriği hangi tür yatırımlara veya işlemlere ait olduğu, hangi tür vergilerden feragat edildiği, tahsil edilmesi gereken vergilerden ne miktarda ve oranda feragat edildiğini açıkça gösterecek şekilde düzenlenmesi gerekir. Aksi takdirde bu konuda tutulan kayıtlarda bulunması gereken bu bilgilerin yeterli olmaması halinde bu konudaki raporun değerlendirilip gerekli önlemlerin alınmasında yararlı olması mümkün değildir.

Diğeri birçok ülkede olduğu gibi vergi harcamalarına ilişkin düzenlenecek bahse konu raporların sadece basit bir bilgi kaynağı olarak ele alınarak tozlu raflara konulması yeterli değildir. Bu konudaki raporun özellikle bütçe hazırlıkları öncesi Ekonomi, Maliye, Devlet Planlama Örgütü (DPÖ) ile mesleklerinde uzman ekonomist ve akademisyenlerden oluşturulacak bir ihtisas komitesi tarafından bilimsel değerlendirilmesi sonucunda hükümete gerekli görüş ile önerilerde bulunulması için KKTC hükümetlerinin her zaman gerekli özeni göstermesi asli görevlerinden birisi olmalıdır. Keza, bu rapordaki bilgilere bir sonraki Bütçe Yasasında yerverilmesi de her bakımdan yararlı olacaktır.

Ayrıca, bahse konu vergi harcamalarına ilişkin düzenlenecek bu raporlar şeffaflık ilkeleri kapsamında halkın bilgisine de sunulmak suretiyle yayımlanması kural haline getirilmelidir. Böylece kamuoyu hükümetlerin feragat ettiği vergi kayıpları hakkında bilgi sahibi olmak suretiyle onlara beslediği güven duygusu da değerlendirilmiş olacaktır.

Bahse konu uygulamalar, Türkiye'de, tüm Avrupa Birliği ülkelerinde de diğer demokratik ülkelerde gerçekleştirilmekte, elde edilen sonuçlara göre sosyo-ekonomik düzenlemeler ile planlamalar yapılmakta veya bunlar tadil edilmektedir. Vergi, resim, harçlardan tamamen veya kısmen feragat edilmek suretiyle katlanılan bütçe gelir kayıplarına ilişkin hiçbir teşvik unsuru ilk düzenlendiği tarihteki esas ve koşullar kapsamında sürekli kalmamaktadır.

KKTC'nin de artık çağdaş ve etkin bir kamu maliyesine kavuşabilmesi için, diğer bazı önlemlere ilaveten, yukarıda belirtmiş olduğum hususlara da gerekli önemin verilmesinin zamanı gelmiş hatta geçmiştir. Bu nedenle 2017 yılından itibaren vergi harcamalarına ilişkin ciddi ve etkin kayıtların tutulması için etkin önlemlerin alınması artık kaçınılmaz olmuştur.