KKTC'nin vergi çıkmazının temel nedenleri ve bazı öneriler (2)

Geçtiğimiz haftaki yazımda KKTC'nin vergi çıkmazının çözümü için kamu maliyesinin temelini oluşturan vergi uygulamalarında öncelikle alınacak önlem ve düzenlemeler hakkında görüşler belirterek öncelikle yasaların çağdaş düzeyde güncellendirilmesi, personelin mesleki eğitime tabi tutulması ve lojistik desteklerle desteklenmeleri gerektiğine işaret ederek en pratik gelir kaynağının tasarruf yöntemi olduğunu da örnekleriyle açıklamaya çalışmıştım.

Ayrıca, özelde vergi gelirlerinin genelde ise kamusal hizmetlerin etkinleşmesinin zorunluluğuna değinmiş ve bahse konu çıkmazın çözümü için kamu personelinin mesleki eğitiminin, ödül ve ceza ile liyakat sisteminin etkin bir şekilde yürürlüğe konması, uygulanan mevzuatın amaca uygun olup olmadığının değerlendirilmesini yapacak ve önerilerde bulunacak "İzleme-Değerlendirme ve Strateji Belirleme Birimi"nin özellikle Ekonomik ve/veya Maliye Bakanlıkları bünyesinde oluşturulması amacıyla acilen önlemler alınması için yasal düzenlemeler yapılmasının kaçınılmaz olduğunu, aksi halde KKTC'nin her geçen gün sosyo-ekonomik durumunun daha da kötüleşeceğini belirtmiştim.

Bugünkü yazımda ise alınması gereken önlemlerin başında gelen kamu personelinin mesleki eğitimi yanında, lojistik destek sağlanmasının gerekliliği hakkındaki görüş ve gerekliliği hakkında da bilgiler vermeye çalışacağım.

Aradan yaklaşık 5 yıl geçmiş olmasına rağmen TC Yardım Heyetinin finansmanı ile Lefkoşa'da inşa edilen Vergi Dairesi binası haricinde halka ve çalışanlara hizmet verecek Vergi Dairesi şubeleri ile diğer tahsil amirliklerinin kendilerine özgü inşa edilmiş binaları mevcut değildir. Birçok şubede dosyaların güvenlik içinde arşivleneceği yer bulunmamakta, vatandaşlar veya vergi yükümlüleri ile gizli yapılması gereken itiraz v.s. görüşmeler kalabalık veya herkesin işitebileceği veya izleyebileceği ortamlarda gerçekleştirilmekte, birçok yazışmalar ve beyannameler güncelliğini kaybetmiş belge ve formalar vasıtasıyla yapılmaya çalışılmakta, belgelerin arşivlendirilmesi çok geç yapılmakta, bazı belgeler ve dosyalar kaybolmakta veya bulunamamakta, her şube veya birim kendi icat ettiği prensipler çerçevesinde ve bağımsız olarak hareket etmeye çalışmaktadır.

Türkiye dâhil birçok ülke halka her türlü hizmetin sunulmasında gerekli iletişim araçlarından yararlanma yöntemlerini geliştirirken, KKTC'de vergi ödemeleri hala daha "kuyruğa dizilme" esası ile yapılmaktadır. Örneğin tarh, tahakkuk ve tahsilât işlemleri modası geçmiş yöntemlerle yapılmaya çalışılmakta ve tüm vergi yükümlüleri zaman kaybı pahasına her ay birkaç kez Vergi Dairesi şubelerine gidip sıraya girmek suretiyle beyanname vermeye, ödeme yapmaya veya diğer yükümlülüklerini yerine getirmeye mecbur bırakılmaktadır. Sürüş ehliyetleri, motorlu araç kayıt belgeleri gibi çok basit işlemler için dahi halen otomasyon uygulaması gerçekleştirilmemiş olması çok üzücüdür. Vatandaşların devlete karşı olan vergi yükümlülüklerini 21'ci asırda olmamıza rağmen banka veya diğer elektronik iletişim araçlarıyla yapmaları için en ufak çaba harcanmıyor veya harcanmış olsa bile bu sonuçlandırılarak hayata geçirilemiyor. Bu konuya kişisel çabalarla çözüm bulma yeterli değildir. Bu konu KKTC kapsamında ele alınarak acilen çözümlenmelidir. Devlete vergisini veya diğer yükümlülüklerini yerine getirmek isteyen vatandaşlara bu kadar cefa çektirilmemelidir.

Vergi uygulamaları her devletin egemenliğini simgelediği gerçeğinden hareket ederek her daire ilgili işlemlerine uygun olarak inşa edilecek binalardan oluşması ve tam donanımlı olması gerekmektedir. Günümüzde kamu binalarını kira karşılığı kullanan veya 1974 yılından kalma binalarda halka hizmet vermeye çalışan başka bir devlete rastlamak mümkün değildir. Bugüne kadar ödenen kiralar ile tüm devlet dairelerinin binaları o dairenin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde inşa edilmiş olurdu. Bu yöne gidilmemiş olması acaba KKTC devletinin "eğretiliği" inancımı mı neden olmuştur?

Bugün küçük işletmeler dahi modern bilgisayar ve iletişim sistemleri kullanırken Devlet halen manuel esasa bağımlı veya demode ve çağdışı kalmış araçlar kullanmaktadır. Örneğin, herhangi bir ilçenin Vergi Dairesi Şubesine kayıtlı bir vergi yükümlüsü beyana dayanan tarh-tahakkuk işlemlerini sadece şubede yapabilmektedir. Tarh-tahakkuk işlemi yapılamayınca da sadece ödemelerin diğer şubelerde yapılmasının pek bir kolaylığı kalmamaktadır.

Ayrıca, kamu kurum ve kuruluşları ile bunların şubeleri arası "on-line" bilgisayar bağlantısı olmadığı için de vatandaşlar ve yükümlüler tüm işlemleriyle ilgili belge alım ve verme işlemlerini kapı kapı gezmek suretiyle yerine getirme mecburiyetinde bırakılmaktadırlar ki bu büyük bir zaman ve enerji kaybına neden olmakta, adeta vatandaşı bıktırmaktadır. Yukarıda belirtmiş olduğum tüm işlemler çağdaş ülkelerde internet üzerinden gerçekleştirilmekte olup maddi ve zaman kayıpları önlenmektedir. Tüm gelmiş geçmiş iktidarlar "E Devlet olduk" hakkında beyanatlar vermiş olmalarına rağmen bugüne kadar bir yere varılmış olduğunu görmek mümkün olmamıştır. Esas olan tüm kamu kurum ve kuruluşlarının bu yönde gerekeni yapmalarıdır. Otomasyon projesi özellikle devlete gelir getiren dairelerden ve bunların şubelerinden başlamak üzere ivedilikle hayata geçirilmeli ve bunu yönetecek, bakım ve onarımını yapacak özel bir birim oluşturulmalıdır. Diğer bazı örnekler verecek olursam Mağusa Gümrük Şubesinde hala daha ceryan kesintilerine karşı önlem alınamaması, yanan devlet laboratuvarında çıkan yangının yarattığı olumsuzluklar ve daha birçok örnekler dikkate alındığında KKTC'nin kamusal hizmetlerinin içinde bulunduğu olumsuz durumu açıkça göstermektedir.

Yıllar önce vergi tarh-tahakkuk ve tahsili ile ilgili kullanılan kayıt defterlerinin bir biri ile uyumlaştırılmasında uygulanan uyumlaştırma sistemine bilgisayar ile kayıt tutulmaya başlandıktan sonra son verilmiş ancak iç otokontrol yönünde sağlıklı bir sistem oluşturulmadığı için mevcut durumun istismara açık olduğu görüşündeyim. Keza tahakkuk etmemiş vergi uygulamaları her düzeydeki vergi çalışanının anında bilgi sahibi olmasının gizlilik ilkesi bakımından çeşitli sakıncaları olması yanında dosya kayıtları ile bilgisayar kayıtları arasındaki rakamlar da hataya veya istismara açık olabilmektedir.

Devlet bir bütündür ilkesi gerçeğinden hareketle bu küçük ülkemizde kamu kurum ve kuruluşları arasında on-line bilgi alış-verişi ve dayanışması hem kamusal hizmetlerin etkinliğini sağlayacak, hem de vergi kayıplarını önlemiş ve de bürokratik yükün giderilmesine, dolayısıyla da zaman kaybının önlenmesine büyük katkı sağlamış olacağı gibi halkın hayatını da kolaylaştırmış olacaktır. Ne geçmiş hükümet, ne de şimdiki hükümetin icraatlarında "E-Devlet" diye adlandırılan elektronik hizmetlerin mevcudiyetinden faydalanmak değil, söz etmek dahi mümkün değildir. Bir kez daha gerek iktidarın gerekse diğer ilgililerin ve yetkililerin bilgisine getirmek isterim ki yukarıda özetlediğim tüm hususlar fazlasıyla ve detaylarıyla KTTO'nın 2013 yılında yayımlamış olduğu "KKTC'deki Kayıtdışı Ekonomi, Boyutları ve Çözüm Önerileri" başlıklı Raporunda mevcut olup uygulamaya geçirilmesini beklemektedir.

Özetle, KKTC'nin gerek vergi gerekse diğer kamu hizmetlerinin çıkmazının aşılması için çağdaş ve pratik düzenlemelere ilaveten kamu disiplinini sağlayacak ve kamusal verimliliği azami düzeye çıkaracak yasal mevzuata ve politik kararlılığa gereksinimi vardır. Her meslekte ve organizasyonda olduğu gibi mesleki eğitim ve psikolojik bilgi çok önemli bir unsurdur. Kaldı ki, yıllardan beri TC-KKTC arasında çeşitli dönemlerde imzalanan ekonomik işbirliği programlarında da tüm bu hususlara yerverilmiş olmasına rağmen gelmiş geçmiş tüm hükümetlerin çeşitli çıkarlar uğruna ayak sürümeleri de KKTC'nin sosyo-ekonomik gelişmesinin karşısındaki en büyük engeldir. Yıllardır kamu reformu yapacaklarından bahsedenler popülizm uğruna gerekli yasal düzenlemeleri yapmaktan kaçınmakta mesleki eğitimleri gerçekleştirmek ve yürütmek için uzman kişi ve kuruluşlardan da destek almamaktadırlar. Unutulmamalıdır ki eğitimsizliğin sonucu başarısızlıktır.

KKTC'nin arzu edilen sosyo-ekonomik düzeye gelebilmesi ancak çağdaş düzenlemelere ve plan ile programlara dayalı, etkin kamu yönetimi kapsamında bir vergi sisteminin gerçekleştirilmesi ve bunu gerçekleştirecek her türlü lojistik olanaklara sahip eğitimli ve yetişmiş elemanlarla mümkündür.