Dolar yükselince ekonomide hangi taşlar oynar?

Günümüzde hayatımızın bağlı olduğu döviz kurları beklediğimizden çok hızlı bir yükseliş trendine girmiş durumda. Tahminlerimiz Mart 2022’de doların 10 olması idi ama çok hızlı bir yükseliş trendi ortaya çıktı. Dolar bildiğiniz gibi rezerv para ve merkez bankaları bunun yanında altın rezervlerini de ayrıca tutmaktadırlar. Dolar rezervleri ne kadar yüksek olursa ülkelerin dışa karşı olan ekonomik beklentileri ve güvenleri ona göre ortaya çıkmaktadır. Zor durumlarda bu rezervler kullanılarak mevcut kur yükselişleri, riskli durumlarda ve krizlerde devreye alınarak duruma müdahale edilmektedir. Bu silah çok önemlidir ve anında duruma etkisi büyük olur.

Dolar dünya parası, bildiğiniz gibi tüm dünyada söz sahibidir. Dolar endeksi, 6 majör para birimi sepetindeki, İngiliz sterlini, Euro, Japon yeni, İsveç Kronu, İsviçre Frangı ve Kanada Doları’ndan hesaplanarak oluşan parasal ağırlıklarla geometrik ortalamaları ile ortaya çıkmaktadır. Bu ülkelerin kullandığı 6 para birimi de ayrıca kendi içlerinde büyük değer taşımaktadır.

Peki bu dolar endeksinin yükselişi ile yani doların değer kazanması ile ne gibi bir değişim süreci başlar gelin şimdi bir onlara bakalım. Bize olan etkileri yanında dünyada da ne gibi değişimler ortaya çıkar?

İlk önce dediğim gibi Amerikan Doları diğer ülke paraları karşısında değerini artırarak öne geçer. Arkasından Amerika Birleşik Devletleri’nin 10 yıllık tahvil faiz oranları akabinde artış gösterebilir. Dünyadaki yatırımcılar ise diğer ülkelerin paraları yerine Amerikan Dolarını tercih etme sürecine girerek yatırımlarını diğer ülkelerden çıkarak kaydırırlar ve yine dünyadaki yatırımcıların risk alma algıları düşüş gösterir ve değişimler ortaya çıkar. Diğer ülkelerdeki yatırımcılar paralarını dolara döndürmeye başlarlar. Diğer ülkelerin paralarının satış süreçleri ile mevcut borsaları da bu harekete paralel olarak olumsuz olarak etkilenerek tepki verir. Diğer para birimi pariteleri düşüşe geçer, petrol fiyatları yükselir, altın ve gümüş fiyatlarında aşağı yönlü kırılmalar meydana gelebilir.

Evet, para birimimiz TL değer kayıpları yaşarken ihracatta tek olumlu yönü öne geçmemiz çünkü ucuzluyoruz ve diğer ülkelerde ticaret yapma kapasitemiz ve şansımız artıyor. Örneğin artık Çin’deki konteyner krizi ile fiyatların 5 katına çıkması ile artık Türkiye Çin fiyatlarından biraz daha pahalı olsa bile taşımacılıktaki avantajı ve fiyatlarından dolayı çok fazla tercih ediliyor ve bu durumda ihracatını artırma şansı yakalıyor. Sadece bu şartlarda tek döviz girdimiz bu şekilde ilerliyor. Diğer taraftan enflasyonun ve hayat pahalılığının artması maalesef alım gücünü düşürmüş durumda ve taleplerin azalması ve satışların azalması durumunu ortaya çıkarıyor. Hammadde girdileri de artmış durumda ve üretimde de pahalılık devam ediyor.

T.C. Merkez Bankası yıl sonu dolar tahmininin 9,97 olarak açıklamıştı ama dediğim gibi süreç çok hızlı ve beklenenin ötesinde gelişti. Bu durumda muhtemelen döviz kuruna müdahale etmek için yani 10’un altına doları düşürebilmek için Merkez Bankası ödünç rezervleri kullanabilir. Bu rezervler bankalardaki zorunlu karşılıklar ve swaptan dolayı gelen paralardır. 11 Kasım’da T.C. brüt rezervleri 125,4 milyar dolar olmuştur.

Gelişmekte olan ülkelere sıcak döviz girişi olması gerekmektedir. Bunun için de üretim esastır. Üreten toplum yok olmaz ve ekonomisi güçlü olur. Dışa bağımlılığın azalması çok önemlidir. Özellikle Doğu Akdeniz’deki doğal gaz ve petroller büyük önem taşımaktadır. Büyük maliyeti olan enerji sorunu çözüldüğü zaman Türkiye muhtemelen cari açık vermeyecek ve döviz sıkıntısı çekmeyecektir. Son yirmi yılda Türkiye yaklaşık 1 trilyon dolar enerji tüketimi harcaması yapılmıştır. Bu da çok büyük bir giderdir. Üreterek ve enerji kaynaklarına ulaşarak ancak bu durumda bir iyileşme sağlanabilecektir. Bunun yanında ülke riskleri CDS primi ve yapısal reformlar ile dışa karşı güven vererek, dış yatırımcıları da çekerek, ilerleyen yıllarda yeni bir başlangıç yapılabilir. Yolun yenilenmesi gerekiyor…