Devamlı bir şeyler bozuluyor diye boşuna üzülmeyin!

Ekonomideki Planlı Eskitme, aslında büyük bir teknolojik çöplük oluşturmaktadır. İçinde bulunduğumuz 21. Yüzyıla gelmeden önce eskilere biraz dönerek o yıllarda neler olduğuna bakarak başlamak aslında en doğrusu olacaktır.

Amerika’da bulunan California eyaletinde bir itfaiye istasyonunda tam tamına 120 yıldır aralıksız yanan bir lamba vardır. İnanmakta güçlük çekiyoruz ama zamanında yapılan ilk lambalar gerçekten ömürlük olarak yapılmaktaydı. Düşünsenize 1901 yılından beridir açılmış ve hiç kapatılmamış; dünyanın en uzun süreli yanan lambası ve Osmanlı İmparatorluğu’nun zamanından beri yanmaktadır ve hiçbir şekilde de sönmemiştir.   

Ampulü üreten 1895 yılında Shelby Elektrik üretimi yapan fabrika da çoktan kapanarak tarihe karışmıştı. 1880 yılında Thomas Edison ‘dan  patenti alınarak 15 yıl içerisinde patlamayan ampuller üretilerek piyasaya satışa çıkarılmıştı. 1925 yılında üretilen lambalar bin saat ile sınırlandırılarak üretilmiş ve patlamaları sağlanmıştır. Teknoloji ilerledikçe planlı eskitme ile ürün yaşam döngüsü ortaya çıkmaya başlamıştır.

Ürünlerin geliştirilmesi ile birlikte artık ürünlerin yaşamı ile birlikte ölümü de tasarlanıp planlanmaya başlanmıştır. Kaçınılmaz teknolojik gelişmelerin tabi ki de bir bedeli olacaktı. Devamlı olarak değişim gelişim demekti ama bunun da sürekliliği için yeni ürün modellerinin gelmesi ve kazancın devam etmesi için de mutlaka bir şekilde mevcut ürünün bitmesi gerekmekteydi.   

Cep telefonları da teknoloji yenilendikçe yavaşlamaya başlamıştır; Yıllar geçtikçe CPU’lar bilinçli bir şekilde yavaşlatılmaktadır. Yeni ürünler çıktıkça bizlere yavaş geliyor hemen yenisini alalım diye düşünüyoruz. Araba üretimlerinde de ayni durumlar geçerlidir. Genel olarak üreticiler her yıl ürünün yenilenmesi hedefindedirler. Binlerce markaların milyonlarca modelleri üretmeleri devamlı olarak piyasaya yenisi girecek olan ürünler için mevcut eski ürünlerin ortadan kalkması ya da bir şekilde piyasadan toplanması gerçeğini ortaya çıkarmaktadır.   

Diğer bir ilginç olay ise büyük icatlardan olmazsa olmazımız naylon dünyanın ilk sentetik tekstil ürünüdür. Naylon çok dayanıklı malzemeydi ki çadır, paraşüt ve kadın çoraplarının üretiminde kullanılmıştı. Naylon çorap çok dayanıklıydı ve böylece uzun süre kullanılmaktaydı. O kadar sağlamdı ki evet yanlış duymadınız hayali bile zor ama arabada çekme halatı olarak kullanılmaktaydı.

Yeni teknoloji geliştikçe,  üretim ve tüketim çılgınlığı devam ederken hayatımızda hiç duymadığımız  "Çorap kaçtı” deyimini kelime dağarcığımıza eklemek zorunda kaldık. Bu arada zaman geçtikçe kaçınılmaz son pazarlarda doyum noktasına ulaşılınca bu defa da ürünü daha zayıf ve dayanıksız yapmak için ilgili çalışmalara başlayarak arz ve talepteki dengenin bozulmadan devam etmesi hayatın ve ekonominin can damarının tıkanmaması için kontrollü bir şekilde üretimler artık eskiye göre sağlam olmamakla beraber kullan at tarzını yansıtmaktadır.

İşte tüm bu çabalar ile ortaya planlı eskitme mantığı çıkıverdi. Bir yönden de bakıldığında ürünlerin ömrünün bu kadar kısa süreli olması çok da kötü bir şey değildir; çünkü mevcut ürünler için ARGE harcamaları ile ekonomi canlanıyor müşteri talepleri devam ediyor ve üretim arzı artıyor, arz arttıkça fiyatlar düşüyor ki bu da kullanıcılar için iyi bir şey olarak görülüyordu ama diğer bir açıdan da bakıldığında ise özellikle bir yıl için bir ürün üretmek, bir yıl sonra teknolojik bir çöp üretmek demektir ki bu da sürekli büyüyen teknolojik bir çöplük üretiminin başlangıcını oluşturuyor. Yapılan üretimlerle büyüme ve gelişmeler sağlanıyor ama genel olarak yeniden düşünerek planlamalar yapılarak bu konular gözden geçirilmelidir. Her ürün temel ihtiyaç olmamakla beraber çok sayıda üretildiğinden dolayı fiyatları düşüyor ve böylece ihtiyacımız olmadığı halde lükse kaçarak bu ürünleri almaya başlıyoruz. Dünyada yapılan kısa vadedeki bu tarz büyümeler ve gelişmeler ile elde edilen kazançlar uzun vadeye bakılarak düşünüldüğü zaman dünyanın aslında teknolojik bir çöplüğe doğru gittiğinin bir göstergesidir.