Birikim Özgür yazdı: "Benzin fiyatları nasıl belirleniyor?"

Kıbrıs Postası - Sosyal Medya

Birikim Özgür'ün yazısının tamamı şöyle:

Platts, dünya çapında fiyat belirleme yetkisi olan ve dünyadaki fiziki petrol ticaretinin büyük bir kısmında referans fiyat olarak fiyatları kullanılan bir şirkettir. Bu şirketin günlük yayınladığı raporlarda her petrol ürünü ve her referans liman için fiyat verilir. KKTC'deki uygulama, bize en yakın ve en büyük pazar Avrupa'nın Akdeniz Pazarı İtalya'nın Genova/Lavera Limanı'ndaki "Platts European CIF MED" fiyatlarına dayandırılmıştır. Buradan on günlük periyotlar için günlük fiyatların ortalaması hesaplanarak otomatik fiyatlandırmaya yansıtılıyor.

CIF, "cost-insurance-freight" tanımının kısa halidir. Yani "maliyet-sigorta-taşıma". Buradaki ana mantık fiyatın gümrük teslimi değil, tüm kargo maliyetleri eklenmiş olarak verilmesidir. Uluslararası ticarette bir de FOB (free on board) tanımı vardır. FOB tanımında gümrük teslim fiyatı verilir ve malın taşımaya dair maliyetleri ve riskleri satıcıyı değil alıcıyı ilgilendirir. CIF tanımında ise taşımanın riskleri ve sigortası da satıcıya aittir. Buradaki riskler, sigortalama yöntemi ile çözülür ancak petrol sektöründeki riskler genelde yüksek olduğu için sigorta maliyetleri de yüksektir. MED tanımı ise Akdeniz'in İngilizcesi olan "Mediterranean" kelimesinden gelmektedir. Akdeniz için referans liman İtalya'daki Genova/Lavera limanı olduğu için biz fiyatın belirlenmesinde İtalya Genova/Lavera limanındaki Platts European CIF fiyatlarını baz alıyoruz. Her bir petrol ürünü için Platts tarafından saptanan fiyatlar üzerinden belirli bir formül ile bayi satış fiyatlarını belirliyoruz.

Örneğin Kurşunsuz 95 Oktan Benzin için 16 Aralık'ta yapılan fiyat düzenlemesi üzerinden formülü basitçe şöyle açıklayabiliriz:

Platts FOB Fiyatı: 947,50 Dolar/Ton (3 Aralık'ta bu değer 941,53 Dolar idi).

CIF Fiyatı: 1,58 TL/Litre (3 Aralık'ta bu değer 1,56 TL idi).

İthalatçı şirketlerin satış fiyatı hesaplanırken çeşitli sabit ve değişken değerler kullanılıyor. Bu değerlerin bazıları CIF fiyatına göre belli oranlar ışığında hesaplanırken bazıları ise 99,71 Kuruş'a sabitlenmiş dolar kuru üzerinden yine belli oranlar kullanılarak hesaplanıyor.
Buna göre;

Sabit Nakliye Bedeli: 1,46 Kuruş/Litre.

Değişken Rıhtım Harcı: 3,49 Kuruş/Litre.

Değişken Belediye Tartı Ücreti: 2,53 Kuruş/Litre.

Sabit Turizm Teşvik Fonu: 0,997 Kuruş/Litre.

Değişken Fiyat İstikrar Fonu: 1,0304 TL/Litre.

Sabit Fire Masraf Kârı: 10 Kuruş/Litre.

Sabit Gümrük Vergisi: 3 Kuruş/Litre.

Toplam İthalatçı Şirket Satış Fiyatı: 2,83 TL/Litre.

Bu fiyatın üzerine bir de Bayi Kârı ve KDV ekleniyor:

Sabit Bayi Kârı: 27 Kuruş/Litre.

Değişken KDV: 31 Kuruş/Litre.

Bu durumda toplamda Bayi Satış Fiyatı ise 3,41 TL/Litre oluyor.

16 Aralık'ta yapılan ayarlama, Kurşunsuz 95 Oktan Benzin'in fiyatının 4 Kuruş/Litre artmasına yol açmıştı. Otomatik fiyatlandırma formülüne göre artışın değişken değerler arasındaki dağılımı ise şöyle:

Platts CIF Bedeli: 2,7 Kuruş/Litre.

Rıhtım Harcı: 0,59 Kuruş/Litre.

Belediye Tartı Ücreti: 0,41 Kuruş/Litre.

Fiyat İstikrar Fonu: 0,83 Kuruş/Litre.

KDV: 0,4 Kuruş/Litre

Toplamda 4,93 Kuruş olarak hesaplanan artış, 4 Kuruş olarak fiyatlara yansıtılmış. Buna göre, yapılan artışın sadece 1,3 Kuruş tutarındaki kısmının çeşitli kalemlerden devletin kasasına giren miktara yansıdığı görülüyor.

Türkiye'de de benzer bir formülle hesaplanan fiyatlara bizden farklı olarak Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) Payı ekleniyor. Dolar kuru ise sabitlenmemiş. Aralık ayı içerisinde Türkiye'de de iki kez fiyat ayarlaması yapılmış. 5 Aralık'ta Kurşunsuz 95 Oktan Benzin'in fiyatı 10 Kuruş/Litre artmış, 16 Aralık'ta ise 7 Kuruş azalmış. Uygulamadaki küçük farklılıklar nedeniyle Türkiye'de fiyatlar dolar kuruna karşı daha hassas.

Bu bilgiler ışığında ben hükümetin 13. maaşları ödeyebilmek için akaryakıt fiyatları ile oynamadığına ikna oldum. Orta ve uzun vadede bütçe açığının daha da artmasına sebep olmayacak şekilde kimi sabit veya değişken değerler gözden geçirilebilir. İthalatçı kârı rekabet ortamında yeniden değerlendirilebilir. Ancak bizim koşullarımızda çapanın Güney fiyatları olduğu da unutulmamalı. 95 Oktan Kurşunsuz Benzin'in litresi Güney'de 3,73 TL iken bizde 3,41 TL.