Mamalı: "Hasta hakları olmadan adil ve insancıl bir sağlık sistemi var olamaz"

Sağlık Sistemi içerisinde yer alan yasal düzenlemelere bakıldığında doktorun, hemşirenin, sağlık çalışanlarının, bakanlık memurlarının kısacası hastalar hariç kamusal alandaki herkesin ve her kurumun hakları bir şekilde hukuki teminat altına alınmıştır.

Oysa insancıl hukuk açısından önce bireyin düşünülmesi ve bu manada "hasta" odaklı kanunların yürürlüğe girmesi gerekirdi. Ancak burada devletçi anlayışın hakimiyeti altında ezilen insan hak ve özgürlüklerinin bir yansımasını da sağlık alanında görebilmekteyiz.

Temel insan hakları içerisinde telakki edilen "Hasta Hakları", devletin birey için var olduğunu kabul eden çağdaş ülkelerde kanunlarla düzenlenmiş bulunmaktadır. Bu konuda birçok ulusal veya uluslararası kurumun hukuki metinlerinde hasta hakları somut olarak yer almaktadır.

Devletin sağlık hizmeti verilen bütün kurum ve kuruluşlarıyla, bunun dışında sağlık hizmeti verilen yerlerde, insan haysiyetine yakışır şekilde herkesin "hasta hakları"ndan faydalanabilmesi, hak ihlallerinden korunabilmesi ve gerektiğinde hukuki korunma yollarını fiilen kullanabilmesi gerekmektedir.

Genel olarak hasta haklarını "Hasta ile sağlık çalışanları arasında bireysel ve toplumsal düzeyde ortaya çıkan, sağlık çalışanlarının hastaya ve hastanın sağlık çalışanlarına karşı görev ve sorumlulukları olan, daha iyi sağlık ortamı için hasta ve sağlık çalışanlarının birlikte sahip çıkması gereken haklar" olarak tanımlamak mümkündür.

Dünya Tabipler Birliğinin 1981'de yayımladığı Lizbon Bildirgesi, 1990 yılında "Dünya Tabipler Birliğinin İnsan Hakları Konusundaki Kararı", Amsterdam Bildirgesi (1994) ve Bali Bildirgesi (1995) ile tarihsel gelişim gösteren hasta hakları bugünkü son şeklini almış ve uygar toplumlarda mevzuat olarak düzenlenmiştir.

Hasta Haklarının ne olduğunu şu ana başlıklar altında toplayabiliriz:

a) Tıbbi özen gösterilmesi hakkı

b) Kayıtları inceleme hakkı

c) Bilgi isteme hakkı

d) Mahremiyete saygı gösterilmesi hakkı

e)Rıza olmaksızın tıbbi işleme tabi tutulmama hakkı

f) Bilgilerin gizli tutulması hakkı

g)Tedaviyi reddetme ve durdurma hakkı

h) Güvenliğin sağlanması hakkı

i)İnsani değerlere saygı gösterilmesi ve ziyaret hakkı

J) Refakatçi bulundurma hakkı

k)Müracaat, şikayet ve dava hakkı.

Ülkemizde hasta hakları yasal zeminde düzenlenmediği için sağlık hizmetinden yararlanacak insanlarımızın hakları ancak başka genel yasalar yoluyla aranabilmekte, kısacası bu hususta somut dayanaklar bulunamamaktadır.

Demokratik ve insan haklarına dayalı devlet sistemlerinde "önce insan" temelinde hareket edilmekte ve o ülke topraklarında yaşayan insanların hak ve güvenceleri her şeyden önce esas alınmaktadır.

Bu bağlamda sağlık alanında öncelikle hastaların hak ve güvencelerinin yasal olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Ancak maalesef bunun tam tersi yapılarak önce devlet idaresi kendini sağlama almış ve hasta hakları konusunda "benden sonrası tufan" anlayışını benimsemiştir. Bu nedenledir ki, Hasta Hakları Yasa Tasarısı ilk kez 2000 yılında meclise sunulmuş olmasına rağmen halen yürürlüğe girme şansını bulamamıştır.

Anayasa Mahkemesi kararına ve yasal dayanak yoksunluğuna rağmen 2. İş yapma yasağını dahi uygulatamayan bir sağlık idaresinden hasta hakları için duyarlılık beklemenin de saflıktan öteye geçemeyeceği aşikardır.

İnsanların kamusal sağlık hizmetini alabilmesi için sağlık unsurlarının enerjilerini tümüyle bu alanda tutabilecek bir otoriteye acilen ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun yanında özellikle görevli doktorların da tatmin edici bir ücrete kavuşturulması bu yönden önem arz etmektedir.

HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ HAREKETİ

(a). Av. Barış Mamalı - Başkan