Prof. Dr. Ali Ünyayar, yayılımı hızla artan dang hummasına dikkat çekti

Girne Amerikan Üniversitesi (GAÜ) Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ali Ünyayar açıklamasında, küreselleşen dünyamızda uzak coğrafyaların yakın olurduğunu; bu coğrafyalara bağlı olarak, hastalıklarında bölgemizde artmakta ve çeşitlenmeye başladığının altını çizdi.

Prof. Dr. Ali Ünyayar açıklamasının devamında şunları söyledi;

“Ülkemiz; sivrisineklerle mücadeleyi ciddi yapmadığı takdirde, buna bağlı olarak çeşitli pandemik ve endemik viral hastalıklarla karşı karşıya kalacaktır. Sivrisinekler yoluyla insanlara bulaşan hastalıklar arasında; Zika Virüsü, Batı Nil Virüsü, Chikungunya Virüsü, Dang Humması ve Sıtma sayılabilir.

Aedes aegypti sivrisinek, DENV'nin birincil vektörü olarak kabul edilir. Kentsel habitatlarda yaşar ve çoğunlukla insan yapımı kaplarda ürer. Ae. aegypti gündüz besleyicidir; en yoğun ısırma dönemleri sabahın erken saatlerinde ve gün batımından önceki akşamdır. Ae. aegypti sık sık her yumurtlama dönemi arasında birçok kez beslenir. Dişi yumurtalarını bıraktıktan sonra, bu yumurtalar birkaç ay canlı kalabilir ve suyla temas ettiklerinde çatlayabilirler. Bu bağlamda ülkemizde çok bilinmeyen ama yakın zamanda çeşitli ülkelerde endemikleşen Dang Humması, sivrisinek kaynaklı viral bir enfeksiyondur.

Bu nedenle işverenler ve belediyeler, dışarda çalışan işçilerini korumalı veya işçiler kendilerini sivrisineklerin yaydığı hastalıklardan korumalıdır.

Dang hummasına neden olan virüse, dang virüsü (DENV) adı verilir. Dört DENV serotipi vardır, bu da dört kez enfekte olmanın mümkün olduğu anlamına gelir. Şiddetli dang humması, bazı Asya ve Latin Amerika ülkelerinde ciddi hastalık ve ölümlerin önde gelen nedenidir. Tıp uzmanları tarafından yönetilmesini gerektirir. Birçok DENV (Dang Virusu) enfeksiyonu yalnızca hafif bir hastalığa neden olurken, DENV akut grip benzeri bir hastalığa neden olabilir. Bazen bu, şiddetli dang humması adı verilen potansiyel olarak ölümcül bir komplikasyona dönüşür.

Dang humması / şiddetli dang humması için özel bir tedavi yoktur. Şiddetli dang hummasıyla ilişkili hastalık ilerlemesinin erken tespiti ve uygun tıbbi bakıma erişim, şiddetli dang humması ölüm oranlarını% 1'in altına düşürür.

Dang humması, dünya çapında tropikal ve subtropikal iklimlerde, çoğunlukla kentsel ve yarı kentsel alanlarda bulunur.

Küresel dang humması vakası, son yıllarda önemli ölçüde artmıştır. Dünya nüfusunun yaklaşık yarısı şu anda risk altında. Her yıl tahmini 100-400 milyon enfeksiyon var.

Dang hummasının önlenmesi ve kontrolü, etkili vektör kontrol önlemlerine bağlıdır. Sürekli topluluk katılımı, vektör kontrol çabalarını önemli ölçüde geliştirebilir.

Dang humması, son yıllarda DSÖ'nün tüm bölgelerinde hızla yayılan, sivrisinek kaynaklı viral bir hastalıktır. Dang virüsü, esas olarak Aedes aegypti ve daha az ölçüde Ae. albopictus türünün dişi sivrisinekler tarafından bulaştırılır. Bu sivrisinekler ayrıca chikungunya, sarı humma ve Zika virüslerinin vektörleridir. Dang humması, yağmur, sıcaklık, bağıl nem ve plansız hızlı kentleşmeden etkilenen yerel risk farklılıkları ile tropik kuşakta yaygındır.

Dang hastalığı, geniş bir hastalık yelpazesine neden olur. Bu, subklinik hastalıktan (insanlar enfekte olduklarını bile bilmeyebilirler) enfekte olanlarda şiddetli grip benzeri semptomlara kadar değişebilir. Daha az yaygın olmasına rağmen, bazı kişiler şiddetli kanama, organ yetmezliği ve / veya plazma sızıntısı ile ilişkili herhangi bir sayıda komplikasyon olabilen şiddetli dang hastalığı geliştirir. Şiddetli dang humması, uygun şekilde yönetilmediğinde daha yüksek ölüm riskine sahiptir. Şiddetli dang humması ilk olarak 1950'lerde Filipinler ve Tayland'daki dang humması salgınları sırasında fark edildi. Günümüzde şiddetli dang humması çoğu Asya ve Latin Amerika ülkesini etkilemektedir ve bu bölgelerdeki çocuklar ve yetişkinler arasında hastaneye yatış ve ölümlerin önde gelen nedeni haline gelmiştir.

Dang hastalığına Flaviviridae ailesinden bir virüs neden olur ve dang hummasına neden olan virüsün dört farklı, ancak yakından ilişkili serotipi vardır (DENV-1, DENV-2, DENV-3 ve DENV-4). Enfeksiyondan kurtulmanın, bu serotipe karşı ömür boyu bağışıklık sağladığına inanılmaktadır. Bununla birlikte, iyileşmeden sonra diğer serotiplere çapraz bağışıklık yalnızca kısmi ve geçicidir. Diğer serotiplerin neden olduğu sonraki enfeksiyonlar (ikincil enfeksiyon) şiddetli dang humması gelişme riskini artırır.

Dang humması, virüsün dört serotipi ile ilişkili farklı epidemiyolojik modellere sahiptir. Bunlar bir bölge içinde birlikte dolaşabilir ve aslında birçok ülke dört serotip için hiper endemiktir.

Dang hastalığının hem insan sağlığı hem de küresel ve ulusal ekonomiler üzerinde endişe verici bir etkisi vardır. DENV sıklıkla enfekte yolcular tarafından bir yerden başka bir yere taşınır; Bu yeni alanlarda duyarlı vektörler bulunduğunda, yerel aktarımın kurulma potansiyeli vardır.

KÜRESEL DANG HUMMASI SAYISI

Dang humması vakası, son yıllarda tüm dünyada dramatik bir şekilde arttı. Vakaların büyük çoğunluğu asemptomatik veya hafiftir ve kendi kendine yönetilir ve bu nedenle gerçek dang humması vakalarının sayısı eksik bildirilmiştir. Birçok vaka, diğer ateşli hastalıklar gibi yanlış teşhis edilir .

Bir modelleme tahmini, yılda 390 milyon dang virüsü enfeksiyonuna işaret etmektedir (% 95 güvenilir aralık 284-528 milyon), bunların 96 milyonu (67-136 milyon) klinik olarak ortaya çıkmaktadır (herhangi bir hastalık şiddeti ile) [2]. Dang hummasının yaygınlığı üzerine yapılan başka bir araştırma, 3,9 milyar insanın dang virüsleriyle enfeksiyon riski altında olduğunu tahmin ediyor. 129 ülkede  bulunan enfeksiyon riskine rağmen, gerçek yükün% 70'i Asya'dadır .

DSÖ'ye bildirilen dang humması vakalarının sayısı, 2000'deki 505.430 vakadan 2010'da 2,4 milyonun üzerine ve 2019'da 4,2 milyona olmak üzere son yirmi yılda 8 kat arttı. 2000 ile 2015 yılları arasında bildirilen ölümler 960'tan 4032'ye yükseldi .

DANG HUMMASI DAĞILIMI VE SALGINLARI

1970'ten önce, yalnızca 9 ülke şiddetli dang salgınları yaşamıştı. Hastalık şu anda DSÖ Afrika, Amerika, Doğu Akdeniz, Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik bölgelerinde 100'den fazla ülkede endemiktir. Amerika, Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik bölgeleri en ciddi şekilde etkilenen bölgelerdir ve Asya, küresel hastalık yükünün ~% 70'ini temsil etmektedir.

Hastalık Avrupa da dahil olmak üzere yeni alanlara yayıldıkça vaka sayısı artmakla kalmıyor, aynı zamanda patlayıcı salgınlar da meydana geliyor. Olası bir dang humması salgını tehdidi artık Avrupa'da mevcuttur; 2010 yılında Fransa ve Hırvatistan'da yerel bulaş ilk kez rapor edilmiş ve diğer 3 Avrupa ülkesinde ithal vakalar tespit edilmiştir. 2012 yılında Portekiz'in Madeira adalarında bir dang humması salgını 2000'den fazla vakayla sonuçlandı ve Portekiz ana karası ile Avrupa'daki diğer 10 ülkede ithal vakalar tespit edildi. Otokton vakalar artık birçok Avrupa ülkesinde neredeyse yıllık olarak gözlemlenmektedir. Düşük ve orta gelirli ülkelerden dönen gezginler arasında dang humması, sıtmadan sonra en çok teşhis edilen ikinci ateş nedenidir.

2020'de dang humması, Bangladeş, Brezilya, Cook Adaları, Ekvador, Hindistan, Endonezya, Maldivler, Moritanya, Mayotte (Fr), Nepal, Singapur, Sri Lanka, Tayland, Doğu Timor  Yemen Sudan'daki vaka sayısındaki artış raporlarıyla ülkeleri etkilemeye devam ediyor. Dünyada şimdiye kadar bildirilen en büyük dang humması vakası sayısı 2019'da gerçekleşti. Tüm bölgeler etkilendi ve Afganistan'da ilk kez dang humması vakası kaydedildi. Yalnızca Amerika bölgesi 3.1 milyon vaka bildirdi ve 25.000'den fazlası şiddetli olarak sınıflandırıldı. Bu endişe verici sayıda vakaya rağmen, dang hummasıyla bağlantılı ölümler önceki yıla göre daha azdı. Asya'da Bangladeş (101.000), Malezya (131.000) Filipinler (420.000) ve Vietnam'da (320.000) çok sayıda vaka bildirilmiştir.

SİVRİSİNEKTEN İNSANA BULAŞMA

Virüs insanlara, enfekte olmuş dişi sivrisineklerin, özellikle de Aedes aegypti sivrisineğinin ısırıkları yoluyla bulaşır. Aedes cinsi içindeki diğer türler de vektör olarak hareket edebilir, ancak katkıları Aedes aegypti'ye ikincildir.

Dang hummasına neden olan virüse dang virüsü (DENV) denir.  DENV ile enfekte olmuş bir kişiyi besledikten sonra, virüs tükürük bezleri dahil ikincil dokulara yayılmadan önce sivrisinek orta bağırsağında çoğalır. Virüsün sindirilmesinden yeni bir ana bilgisayara gerçek aktarıma kadar geçen süre,  dışsal kuluçka dönemi   olarak adlandırılır., dışsal kuluçka dönemi ortam sıcaklığı 25-28 ° C  arasında olduğunda yaklaşık 8-12 gün sürer. Dış inkübasyon süresindeki değişiklikler sadece ortam sıcaklığından etkilenmez; Günlük sıcaklık dalgalanmalarının büyüklüğü , virüs genotipi  ve ilk viral konsantrasyon  gibi bir dizi faktör de bir sivrisineğin virüsü bulaştırma süresini değiştirebilir. Bulaşıcı hale geldikten sonra, sivrisinek hayatının geri kalanında virüs bulaştırabilir.

İNSANDAN SİVRİSİNEĞE BULAŞMA

Sivrisinekler, DENV ile viremik olan kişilerden enfekte olabilir. Bu, semptomatik bir dang enfeksiyonu olan, henüz semptomatik enfeksiyonu olmayan (pre-semptomatik olan) ve aynı zamanda hiçbir hastalık belirtisi göstermeyen (asemptomatik) kişiler olabilir .

İnsandan sivrisineğe bulaşma, bir kişinin hastalığın semptomlarını göstermesinden 2 gün öncesine kadar , ateşin düzelmesinden 2 gün sonrasına kadar  gerçekleşebilir. Sivrisinek enfeksiyonu riski, hastada yüksek viremi ve yüksek ateş ile pozitif olarak ilişkilidir; tersine, yüksek DENV-spesifik antikor seviyeleri, azalmış bir sivrisinek enfeksiyonu riski ile ilişkilidir . Çoğu insan yaklaşık 4-5 gün viremiktir, ancak viremi 12 güne kadar sürebilir .

HASTALIK ÖZELLİKLERİ (BELİRTİ VE SEMPTOMLAR)

Dang humması, bebekleri, küçük çocukları ve yetişkinleri etkileyen, ancak nadiren ölüme neden olan şiddetli, grip benzeri bir hastalıktır. Enfekte bir sivrisineğin ısırmasından sonraki 4-10 günlük bir inkübasyon döneminden sonra semptomlar genellikle 2-7 gün sürer . Dünya Sağlık Örgütü, dang hummasını 2 ana kategoriye ayırmaktadır: dang humması (uyarı işaretli / işaretsiz) ve şiddetli dang humması. Uyarı işaretleri olan veya olmayan dang hummasının alt sınıflandırması, sağlık pratisyenlerinin hastaları hastaneye yatış için önceliklendirmesine yardımcı olmak, yakın gözlem sağlamak ve daha şiddetli dang humması riskini en aza indirmek için tasarlanmıştır.

DANG HASTALIĞI VE BAŞLICA BELİRTİLERİ

Ateş fazı sırasında yüksek ateş (40 ° C / 104 ° F) aşağıdaki semptomlardan 2'sine eşlik ettiğinde dangdan şüphelenilmelidir:

Şiddetli başağrısı

gözlerin arkasındaki ağrı

kas ve eklem ağrıları

mide bulantısı

kusma

şişmiş bezler

döküntü.

Şiddetli dang humması

Bir hasta, normal olarak, hastalığın başlamasından yaklaşık 3-7 gün sonra kritik aşamaya girer. Şu anda, hastada ateş düştüğünde (38 ° C / 100 ° F'nin altında), şiddetli dang hummasıyla ilişkili uyarı işaretleri ortaya çıkabilir. Şiddetli dang humması, plazma sızıntısı, sıvı birikimi, Solunum sıkıntısı, şiddetli kanama veya organ bozukluğuna bağlı olarak potansiyel olarak ölümcül bir komplikasyondur.

Doktorların aramaları gereken uyarı işaretleri şunları içerir:

Şiddetli karın ağrısı

Kalıcı kusma

Hızlı nefes alma

Diş eti kanaması

Yorgunluk

Huzursuzluk

Kusmukta kan.

Hastalar bu semptomları kritik aşamada gösterirse, komplikasyonları ve ölüm riskini önlemek için uygun tıbbi bakımın sağlanabilmesi için sonraki 24-48 saat için yakın gözlem gereklidir.

TEŞHİS

DENV enfeksiyonunun teşhisi için çeşitli yöntemler kullanılabilir. Bunlar virolojik testleri (virüsün öğelerini doğrudan tespit eden) ve virüse yanıt olarak üretilen insan kaynaklı bağışıklık bileşenlerini tespit eden serolojik testleri içerir. Hastanın sunulduğu zamana bağlı olarak, farklı teşhis yöntemlerinin uygulanması az ya da çok uygun olabilir. Hastalığın ilk haftasında toplanan hasta numuneleri hem serolojik hem de virolojik yöntemlerle (RT-PCR) test edilmelidir.

VİROLOJİK YÖNTEMLER

Virüs, enfeksiyonun ilk birkaç gününde kandan izole edilebilir. Çeşitli ters transkriptaz-polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) yöntemleri mevcuttur. Genel olarak, RT – PCR tahlilleri hassastır, ancak testi uygulayan personel için özel ekipman ve teknik eğitim gerektirir, bu nedenle tüm tıbbi tesislerde her zaman mevcut değildir. Klinik örneklerden alınan RT – PCR ürünleri, virüsün genotiplendirilmesi için de kullanılabilir ve çeşitli coğrafi kaynaklardan alınan virüs örnekleriyle karşılaştırmalara izin verir.

Virüs ayrıca NS1 adı verilen, virüs tarafından üretilen bir proteinin test edilmesiyle de tespit edilebilir. Bunun için ticari olarak üretilmiş hızlı tanı testleri mevcuttur, çünkü sonucu belirlemek yalnızca ~ 20 dakika sürer ve test, özel laboratuar teknikleri veya ekipmanı gerektirmez.

SEROLOJİK YÖNTEMLER

Enzime bağlı immünosorbent tahlilleri (ELISA) gibi serolojik yöntemler, IgM ve IgG anti-dang antikorlarının tespiti ile yakın zamanda veya geçmiş bir enfeksiyonun varlığını doğrulayabilir. IgM antikorları, enfeksiyondan ~ 1 hafta sonra saptanabilir ve hastalığın başlangıcından 2 ila 4 hafta sonra en yüksektir. Yaklaşık 3 ay tespit edilebilir durumda kalırlar. IgM varlığı, yeni bir DENV enfeksiyonunun göstergesidir. IgG antikor seviyelerinin gelişmesi IgM'den daha uzun sürer, ancak IgG vücutta yıllarca kalır. IgG varlığı, geçmiş bir enfeksiyonun göstergesidir.

 TEDAVİ

Dang humması için özel bir tedavi yoktur. Kas ağrıları ve ağrıları ile ateşin semptomlarını kontrol etmek için ateş düşürücüler ve ağrı kesiciler alınabilir. Bu semptomları tedavi etmek için en iyi seçenekler asetaminofen veya parasetamoldür. İbuprofen ve aspirin gibi NSAID'lerden (steroidal olmayan antiinflamatuar ilaçlar) kaçınılmalıdır. Bu anti-enflamatuar ilaçlar kanı incelterek etki ederler ve kanama riski olan bir hastalıkta kan sulandırıcılar prognozu kötüleştirebilir. Şiddetli dang humması için, hastalığın etkileri ve ilerlemesi konusunda deneyimli doktorlar ve hemşireler tarafından yapılan tıbbi bakım, ölüm oranlarını% 20'den% 1'in altına düşürerek hayat kurtarabilir. Hastanın vücut sıvısı hacminin bakımı, ciddi dang humması bakımı için kritiktir. Dang humması olan hastalar, uyarı işaretlerinin görülmesi durumunda tıbbi yardım almalıdır.

DANG HUMMASINA KARŞI AŞILAMA

Sanofi Pasteur tarafından geliştirilen ilk dang aşısı Dengvaxia® (CYD-TDV) Aralık 2015'te lisanslandı ve şu anda ~ 20 ülkede düzenleyici otoriteler tarafından onaylandı. Kasım 2017'de, aşılama sırasında serostatusu geriye dönük olarak belirlemek için ek bir analizin sonuçları açıklandı. Analiz, ilk aşılama sırasında seronegatif oldukları anlaşılan deneme katılımcılarının alt kümesinin, aşılanmamış katılımcılara kıyasla dang hummasından daha şiddetli dang humması ve hastaneye yatma riskinin daha yüksek olduğunu gösterdi. Bu nedenle, aşının kullanımı, önceden en az 1 belgelenmiş dang virüsü enfeksiyonu geçirmiş, 9-45 yaş aralığındaki endemik bölgelerde yaşayan kişiler için hedeflenmektedir.