Bugün 1 Nisan: Şaka Günü’nün tarihi, tarihin en büyük şakaları

Bugün 1 Nisan 2024; sadece yerel seçimlerin ertesi günü değil, aynı zamanda Şaka Günü. 1 Nisan, yüzyıllardır farklı kültür ve coğrafyalarda farklı şekillerde kutlansa da kökeni konusunda bir fikir birliği bulunmuyor. Peki, 1 Nisan Şaka Günü’nün tarihi hakkında neler biliniyor? Yapılan şakalara “1 Nisaan” nidalarının eşlik ettiği bu gün, günümüze kadar nasıl geldi?

ABD merkezli ‘History’ (Tarih) televizyon kanalının paylaştığı bilgilere göre, 1 Nisan Şaka Günü'nün nasıl ortaya çıktığına ilişkin olası açıklamalardan biri 16’ncı yüzyıla dayanıyor. Buna göre, Fransa, 1582 yılında, 1563 yılında Trent Konseyi’nin aldığı bir karar uyarınca Jülyen takviminden Miladi takvime geçti. Fakat yılbaşının 1 Nisan’dan 1 Ocak’a alındığı anlamına gelen bu değişiklikten herkes anında haberdar olamamış ya da 1 Ocak’ı yılbaşı olarak kabul etmek istememişti. 

Hal böyle olunca, bu kişiler yeni yılın gelişini 1 Nisan’da kutlamaya devam etmiş fakat bu sebeple şakaların ve kandırmacaların da hedefi olmuştu. Bu kişilere ise ‘April fools’ ya da ‘Nisan Budalaları’ denmişti. Yani, tıpkı bugün 1 Nisan Şaka Günü’nün İngilizcede (April Fools’ Day) adlandırıldığı gibi… Bu dönemde Fransa’da yapılan şakalar arasında ise ‘şakalanan’ kişinin sırtına kağıttan bir balık asmak ve bu kişiye ‘Nisan balığı’ (poisson d’avril) demek de vardı. Diğer bir deyişle, bu kişilere kolayca aldandıkları için bir nevi ‘sazan’ denirdi. Bu şaka, bugün ülkede hâlâ özellikler çocukların 1 Nisan’da birbirlerine yaptıkları şakalar arasında yer alıyor.

1 Nisan Şaka Günü’nün nasıl ortaya çıkmış olabileceğiyle ilgili bir diğer açıklama ise Antik Roma dönemine uzanıyor. Bazı tarihçilere göre, 1 Nisan, esasında Kibele kültünün mensupları arasında mart ayının sonunda kutlanan ve Latincede ‘Hilaria’ (neşeyle dolu) denilen kutlamalara dayanıyor. ‘Hilaria’ sırasında Antik Romalıların kılık değiştirerek başkalarını, hatta bazı zamanlarda yargı mensuplarını kandırmaya çalıştığı ifade ediliyor. Bir açıklamaya göre ise ‘Hilaria’ festivalleri ve gösterilen bu ‘kandırma’ çabaları aynı zamanda Eski Mısır’daki Isis, Osiris ve Seth efsanesiyle de bağlantılı.

1 Nisan’ın kökeniyle ilgili bir diğer açıklama ise ilkbaharın gelişiyle yakından ilgili. Buna göre, ‘Doğa Ana’ ilkbahar ekinoksunun ilk gününde değişen, öngörülemez bir hava durumuyla insanları şaşırtırdı, yani burada insanlara ilk şakayı yapan doğanın kendisiydi. İlkbahar ekinoksu ve esasında ilkbaharın ‘resmi’ olarak gelişi her ne kadar 21 Mart’ta gerçekleşse de, bu açıklamaya göre, 1 Nisan tarihi civarında ‘Doğa Ana’nın yaptığı bu şaka, zamanla insanların birbirlerine şakalar yapma geleneğine evrildi.

1 Nisan'da şakalar yapma geleneği, her ne kadar tarihsel kökeni net olmasa da zamanla başka ülke ve coğrafyalara da yayıldı. 1 Nisan, Britanya’da 18’nci yüzyılda, yani 1700’lü yıllarda kutlanmaya başlarken, İskoçya’da Şaka Günü, ‘Gowkie Day’ ismiyle iki güne yayıldı. Esasında ‘guguk kuşu’ anlamına gelen ‘gowk’ kelimesi, diğer yandan İngilizce ve Fransızcadaki benzerlerine yakın bir şekilde, ‘şapşal, ahmak’ anlamlarında da kullanılıyordu. İskoçya’daki Şaka Günü’nün ikinci gününe ise ‘Tailie Day’ deniyordu. Bu günde de insanlar birbirlerinin arkasına, yaptıkları kuyrukları asar ya da ‘Bana tekme at’ yazılı kağıtlar yapıştırırdı.

Zamanla teknolojinin ve kitlesel iletişim olanaklarının artmasıyla 1 Nisan Şaka Günü’nde daha geniş çaplı şakalar yapmak, daha büyük insan gruplarını aynı anda ‘kandırmak’ da mümkün oldu. Örneğin, 1957 yılında Birleşik Krallık’ın kamu yayıncısı BBC, yaptığı bir yayında İsviçreli çiftçilerin o yıl spagetti rekoltesinin bir hayli yüksek olduğunu aktarmış, ekrana yansıyan görüntülerde ağaçlardan makarna toplayan çiftçiler görülmüştü. Bu görüntüler elbette gerçeği yansıtmıyordu.

1962 yılında İsveç ulusal yayıncısı da izleyicilerine bir 1 Nisan şakası yaptı. O dönemde kamuoyuna açıklama yapan bir ‘teknik uzman’ siyah-beyaz televizyonu olan ancak televizyonunu renkli hale getirmek isteyenlere bunun için naylon çorap kullanmayı salık verdi. Buna inanan pek çok İsveçli, siyah-beyaz televizyonlarının renkleneceği umuduyla televizyonlarına naylon çorap geçirmeye çalıştı. Fakat bu bilgi de - deneyenlerin tecrübesiyle sabit olduğu üzere - doğru değildi.

1985 yılında ise ABD merkezli aylık spor dergisi Sports Illustrated’in yazarlarından George Plimpton, uydurma bir makale kaleme almış, beyzbolu konu alan makalesinde Sidd Finch isimli bir atıcının topu saatte 168 mil, yani yaklaşık 270 kilometre hızla atabildiğini iddia etmişti. Bu iddia da elbette gerçeği yansıtmıyordu.

Takvimler 1992’yi gösterdiğinde, ABD’nin Ulusal Kamu Radyosu (npr), yayın akışında eski başkan Richard Nixon ile ilgili bir programa yer verdi. Bu programda Nixon olduğunu söyleyen bir kişi ABD başkanlığına yeniden aday olacağını açıkladı. Fakat bu açıklamayı yapan kişi, Nixon’ın kendisi değil, insanlara 1 Nisan şakası yapmak için Nixon rolü yapan bir oyuncuydu. Watergate skandalı sonrası ikinci döneminde başkanlık görevini bırakan Nixon, hâlâ istifa ederek görevinden ayrılan tek ABD Başkanı olma özelliği taşıyor.

1998 yılı ise ABD’de bir fast food zincirinin şakasına sahne oldu. O sene 1 Nisan’da Burger King, solaklara özel Whopper yaptığını duyurdu, bu reklama inanan pek çok müşteri ise fast food zincirinden, aslında hiç var olmayan bu hamburgeri istedi. 2005 yılında benzer bir şaka tuvalet kağıdı için de yapıldı. Cottonelle isimli marka, sosyal medya hesabı üzerinden bir paylaşım yaparak solaklar için özel tuvalet kağıdı satmaya başlayacaklarını duyurdu. Firmanın iddiasına göre, bu tuvalet kağıdı sağ elini kullananlar için yapılanlar kadar iyi temizliyordu ama sol elini kullananlar için özel üretilmişti.

Son olarak, bugün Alphabet isimli çatı şirketin bir parçası olan ABD merkezli Google da yıllar içinde kullanıcılarına farklı 1 Nisan şakaları yaptı. Bu şakalar, Google arama motorunda ‘telepatik arama’ yapma seçeneğinden Google Haritalar üzerinde ‘Pac Man’ oynayabilmeye kadar geniş bir yelpazedeydi.