Türk lirası Türk kültürüne katkı sağlayan isimlerle döndü

TL'den 1 Ocak 2005 tarihinde 6 sıfır atılmasıyla kullanıma giren YTL, 1 Ocak 2009'dan itibaren yerini tekrar TL'ye bırakacak.
Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz, "Türk Lirası Tanıtım Toplantısı"nda yaptığı açıklamada, "Türk Lirası" ve "Kuruş" adını alacak olan banknot ve madeni paraların, yenilenen tasarım, değişen boyut ve gelişmiş güvenlik özellikleriyle kullanıma sunulacağını bildirdi. Yılmaz, 1 Ocak 2005 tarihinde büyük bir reforma imza atarak paranın altı sıfırının atılarak, "YTL"ye geçişin başarıyla yapıldığını kaydetti. Şimdi söz konusu reformun ikinci ve sonuç aşamasına gelindiğini ifade eden Yılmaz, 1 Ocak 2009'da paranın asli ve geleneksel adı olan "Türk Lirası"na dönüleceği ve para reformunun tamamlanacağını söyledi.
Yılmaz, piyasaya sürülecek banknotlarda konu bütünlüğü bulunduğunu, farklı Atatürk portrelerinin belirli bir anlayış içinde kullanıldığını dile getirdi. TL banknotların "seri tasarım anlayışı" ile hayata geçirildiğini kaydeden Yılmaz, tüm güvenlik özelliklerinin banknotlarda aynı yerde ve aynı şekilde uygulandığını belirtti. Kupürler arasında bağlantılar ve ortak özellikler bulunduğuna vurgu yapan Yılmaz, seri ve sıra numarasının 9 haneden 10 haneye çıkarıldığını ifade etti. Tüm banknotların uzun kenarlarında 6 mm, kısa kenarlarında ise iki kupür aynı olmak koşuluyla 4 mm fark bulunduğunu kaydeden Yılmaz, banknot boyutlarındaki farklarla görme engellilerin banknotları kolaylıkla birbirlerinden ayırabilmelerinin amaçlandığını söyledi.

-ÜÇ FARKLI ATATÜRK PORTRESİ YER ALIYOR-

Banknotların ön yüzlerinde üç farklı Atatürk portresi bulunduğunu belirten Yılmaz, 5 ve 10 TL, 20 ve 50 TL ile 100 ve 200 TL'de aynı Atatürk portreleri ile perspektif uygulanan ay-yıldız motifinin yer aldığını kaydetti. Yılmaz, kullanılan portrelerin Atatürk'ün gülümsediği fotoğraflardan yararlanılarak tasarlandığını söyledi. TL banknotların arka yüzlerinde ulusal ve uluslararası ölçekte değer yaratan şahsiyetlerin portrelerinin yer aldığını belirten Yılmaz, arka yüzde ayrıca söz konusu kişilerin çalışma alanları ve eserlerini sembolize eden öğelerin bulunduğunu ifade etti.

-İLK KADIN FELSEFECİ BANKNOTA GİRDİ-

Yılmaz, 1 Ocak 2009 tarihinde piyasaya sürülecek banknotlara ilişkin şu bilgileri verdi:
"-5 TÜRK LİRASI: En düşük değerli banknot olan 5 TL'nin ön yüzünde, Atatürk portresi, portreyi çevreleyen kırmızı ay-yıldız motifi ve stilize edilmiş atom motifi yer aldı. Arka yüzde bilim tarihçisi Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı'nın portresi kullanıldı. Arka yüzde ayrıca bilim tarihindeki bazı önemli olayları sembolize etmek üzere güneş sistemi, atom yapısı, DNA ve ilk çağ mağara resimleri gibi motiflere yer verildi. Yurt dışında da saygın bir bilim adamı olarak tanınan Sayılı, Polonyalı astronom Kopernik konusundaki çalışmalarından dolayı, 1973 yılında, Polonya hükümeti tarafından Kopernik Madalyasına layık görüldü. 1977 yılında TÜBİTAK Hizmet Ödülünü alan Aydın Sayılı, 1980 yılında UNESCO Uluslararası Yazar-editör Komitesi'ne seçildi. 1981 yılında İstanbul Üniversitesi tarafından Üstün Hizmet Ödülüne, 1990 yılında ise bütün çalışmaları göz önünde bulundurularak UNESCO Ödülüne layık görüldü. Sayılı'nın ulaşmış olduğu sonuçlar, Ortaçağ bilim tarihinin yeniden değerlendirilmesini gerektirecek nitelikte.
-10 TÜRK LİRASI: 10 TL'nin ön yüzünde Atatürk portresi, portreyi çevreleyen mor ay-yıldız motifi, ikili sayı sistemini ifade eden rakamlar, içinde abaküsten bir kesit bulunan yedigen şekil ve abaküs motifi yer aldı. Arka yüzde ise Ord. Prof. Dr. Cahit Arf'ın portresine yer verildi. Arka yüzde ayrıca aritmetik diziler, abaküs, sayılar, Arf Değişmezi'nden bir kesit ve ikili sayı sistemini ifade eden rakamlar kullanıldı. Arf, kendi adıyla bilinen teoremleri ile dünya çapında tanınan, ülkemizin yetiştirdiği en büyük matematikçilerden birisi. Arf, 1948'de İnönü Ödülü'nü, 1974'de TÜBİTAK Bilim Ödülü'nü kazandı. 1980 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Onur Doktorası, 1981'de de ODTÜ Onur Doktorası'nı aldı. 1990 yılında Arf'in onuruna Sayılar Teorisi üzerine uluslar arası bir sempozyum düzenlendi. İleri düzeyde araştırmalar yaptığı Halkalar ve Geometri üzerine ilk konferanslar da 1984'te İstanbul'da yapıldı. Cahit Arf, cebir konusundaki çalışmalarıyla dünyaca ün kazandı.
-20 TÜRK LİRASI: 20 TL'nin ön yüzünde Atatürk portresi, portreyi çevreleyen açık kahverengi ay-yıldız motifi ve mimarlık ile ilgili sarı-beyaz geometrik şekil yer aldı. Arka yüzde ise Mimar Kemaleddin'in portresi yer aldı. Portrenin sol tarafında, Ankara Gazi Üniversitesi Rektörlük Binası'nın çizgisel bir çalışması, kemer ve dairesel bir motif ile mimarinin üç boyutlu yapısını simgelemek üzere küp, küre ve silindir formlarına yer verildi. Ulusal mimarlık akımının öncülerinden Mimar Kemaleddin, klasik dönem Osmanlı mimarisinden esinlenerek, Alman ile Osmanlı mimarilerinin belirgin özelliklerini sentezleyerek, yeni bir tarz ortaya koymaya çalıştı. Osmanlı ve İslam yapılarının karakteristiklerini ulusal benliği yansıtacak şekilde çalıştı, binaların ön cephelerinde kemer, saçak ve çini gibi yapı elemanları kullandı. Simetriyi ön planda tuttu, kule benzeri çıkıntılar ve cepheyi kateden kornişlerle geleneksel tarzı vurguladı. Bu arada Kudüs'te Mescid-i Aksa'nın onarımında gösterdiği başarı nedeniyle İngiliz Kraliyet Mimarlık Akademisi üyeliğine seçildi.
-50 TÜRK LİRASI: 50 TL'nin ön yüzünde Atatürk portresi, portreyi çevreleyen pembe ay-yıldız motifi, hokka ve tüy kalem figürü kullanıldı. Arka yüzde yazar ve felsefeci Fatma Aliye Hanım'ın portresi yer aldı. Portrenin sol tarafında Fatma Aliye Hanım'ın edebiyatçı ve felsefeci kişiliğini vurgulamak üzere hokka, tüy kalem, kağıt ve kitap motifleri kullanılarak bir kompozisyona yer verildi.
1862 yılında İstanbul'da doğan ilk kadın felsefecimiz Fatma Aliye, aynı zamanda Türk edebiyatının ilk kadın romancılarından. Tanzimat döneminde yaşayan yazar, eserlerinde çoğunlukla kadının toplumdaki yeri, aile içindeki ve evlilikteki konumu ve kadın eğitiminin önemi gibi konuları işleyerek kadın haklarını o dönemde savundu. Yazarlığının yanında şairlik yönü de bulunan Fatma Aliye, şiirlerinde vatan sevgisi, kadın hakları ve batı özentisinin eleştirisi gibi konuları da işledi. Kadınların sosyal hayata girmeleri konusunda da çalışmalar yapan Fatma Aliye, kız kardeşi Emine Semiyye ile birlikte Şefkat-i Nisvan (kadınları himaye) Derneği'ni kurdu ve kadınların eğitimine destek olmak, küçük girişimlerle kadınların üretime katılmalarını sağlamak yönünde çaba harcadı. Romanları ve diğer çalışmaları ile Avrupa ve Amerika basınında kendisinden söz ettiren Fatma Aliye'nin bazı eserleri Fransızca ve Arapçaya çevrildi.
-100 TÜRK LİRASI: 100 TL'nin ön yüzünde Atatürk portresi, portreyi çevreleyen mor ay-yıldız motifi, içerisinde müzik notası figürü bulunan pembe renkli daire motifi kullanıldı. Arka yüzde Itri olarak bilinen Buhurizade Mustafa Efendi'nin portresine yer verildi. Portrenin sol tarafındaki alanda müziği simgelen notalar, kudüm ve ud gibi enstrümanlar ile Buhurizade Mustafa Efendi'nin Mevlevi kişiliğini vurgulamak üzere ney üfleyen Mevlevi dervişi yer aldı.
Buhurizade Mustafa Efendi (Itrî, Dördüncü Mehmet döneminde büyük üstat olarak ünlenerek, devlet erkanı huzurunda fasıllar icra etti. Itrî'nin müzikle ilgili kuramsal bilgilerinin çok üstün düzeyde olduğu kabul edildi. Bestelerindeki melodi zenginliği çok kuvvetli olan sanatçı; peşrev, saz semaisi, kâr, beste, semai, ayin, na't, durak, tevşih, tekbir, sala ve ilahi olmak üzere Türk müziğinin hemen her formunda eser verdi.
-200 TÜRK LİRASI: 200 TL'nin ön yüzünde Atatürk portresi, portreyi çevreleyen mavi ay-yıldız motifi ve turuncu renkli sekizgen şekil kullanıldı. Arka yüzde Yunus Emre'nin portresi yer aldı. Portrenin solunda Yunus Emre'nin dizelerinde yer verdiği gül motifi, barışı, kardeşliği ve tasavvufta dervişin ruhunu simgeleyen güvencin motifi, "Sevelim Sevilelim' sözü ve Eskişehir Mihalıççık'taki anıt mezarının görüntüsüne yer verildi. Yunus Emre, Anadolu'da tasavvuf akımının ve şiir dilinde Türkçe'nin kullanılmasının öncülerinden. Yunus Emre'nin derin hoşgörüsü, sanat anlayışına da yansımış, dini ve milli değerleri bağdaştırdığı mısralarında bu kavramları işledi. Türkçe'nin en güzel ve en güçlü özelliklerini kullanarak tasavvuf konularını ele aldı. Yunus Emre, duygu ve düşüncelerini dile getirişi bakımından halka çok yakındır. Yunus Emre'nin şiirlerinde ahlak, din, aşk gibi konuların hemen hepsi tasavvuf görüşü içerisinde yer aldı. Ozan, insanların din, mezhep, ırk, millet, renk, mevki, sınıf farkı gözetilmeksizin sevilmeyi hak ettiklerini vurguladı. Anadolu'da Türkçe şiir dilinin öncüsü konumunda olması edebiyat tarihi bakımından önemlidir. Bu sayede, tasavvuf düşüncesini kolay ve anlaşılır bir dille eserlerinde ifade etti."

-GÖRME ENGELLİLERE YÖNELİK GÜVENLİK ÖZELLİĞİ-

Başkan Yılmaz, banknotlarda emniyet şeridi, filigran, holografik şerit folyo, kabartma baskı, gizli görüntü, bütünleşik görüntü, boyut farkı, renklendirilmiş banknot kağıdı, görme engellilere yönelik özellikler, renk değiştiren şerit, mikro yazılar ve ultraviyole özellikler gibi güvenlik önlemlerinin bulunduğunu dile getirdi. Yılmaz, güvenlik özelliklerinin tüm banknotlarda aynı yerde bulunduğunu dile getirdi. TL banknotları tasarlarken görme engelli vatandaşların ihtiyaç ve beklentilerine özel önem verildiğini belirten Yılmaz, "Tüm banknotlarda aynı bölgede olmak kaydıyla, banknotların ön yüzünde sol üst kenarda Braille alfabesinden yararlanılarak oluşturulan "noktalar' dokunulduğunda hissedilmektedir. Noktaların sayısı ve yerleşim şekline göre kupür değerleri kolaylıkla anlaşılabilmektedir. 5 TL'den 200 TL'ye doğru sırasıyla 1'den 6'ya kadar rakamlar Braille Alfabesi ile yazılmıştır" diye konuştu.
Tüm madeni paraların arka yüzlerinde aynı Atatürk rölyefi bulunduğunu belirten Yılmaz, söz konusu rölyefin halen kullanılan 5 Yeni Kuruş'un üzerinde bulunan Atatürk rölyefinin aynısı olduğunu söyledi. Yılmaz, 1 kuruşta "Kardelen çiçeği", 5 kuruşta "hayat ağacı", 10 kuruşta Rumi, 25 kuruşta kufi yazıyla geçme desen, 50 kuruşta "Boğaziçi Köprüsü" ve 1 TL'nin ön yüzünde ise halka içine yerleştirilen bitki formlu bordürle orta daire içinde Rumi motif bulunduğunu belirtti.