ABD, İran ‘nükleer’ müzakerelerinin ‘çıkmaza’ girdiğini açıkladı

Üst düzey bir ABD’li yetkili yaptığı açıklamada, İran Cumhurbaşkanı’nın ‘Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın (UAEA) ülkesinin nükleer faaliyetlerine ilişkin soruşturmalarını durdurma’ ve ‘ilerleyen dönemlerde anlaşmadan geri çekilmeme garantisi verme’ taleplerini ise ‘mantıksız’ olarak nitelendirerek, İran’ın nükleer anlaşmanın sağladığı ekonomik toparlanma yolunda olduğunu belirtti.

Üst düzey yetkili, geçen perşembe akşamı New York’ta gazetecilere yaptığı açıklamada İran’ın daha önce ilan etmediği bölgelerde uranyum izlerinin tespit edilmesi sonrasında faaliyetleri hakkında tatmin edici cevaplar vermediği takdirde, UAEA’ya soruşturmaları durdurma yönünde baskı yapmayacaklarını vurguladı. “UAEA’nın ‘varlığı ilan edilmeyen uranyum izlerine ilişkin’ soruşturması hususundaki taleplerinin tamamen mantıksız olduğu kanaatindeyim” diyen ABD’li yetkili sözlerini şöyle sürdürdü:

“Bizden ve Avrupa ülkelerinden UAEA ve Genel Direktörü’ne bu soruşturmaları sonlandırması için baskı yapmamızı istiyorlar ama yapmayacağız. UAEA’nın bağımsızlığına ve bütünlüğüne saygı duyuyoruz. Özetle İran’ın tavrı nedeniyle çıkmaza girdik.”

İran ve ABD, Viyana’da aylarca süren dolaylı görüşmelerden sonra mart ayında anlaşmayı yeniden canlandırmaya yakın görünüyordu. Ancak müzakereler, İran’ın ‘ABD’nin anlaşmadan bir daha çekilmeme konusunda garanti vermesi’ ve ‘UAEA’nın soruşturmaları sonlandırma güvencesi vermesi’ gibi talepleri nedeniyle en başa geri döndü ve daha sonra çöktü.

ABD Başkanı Joe Biden’ın bu tür garantiler sunması olası değil. Zira anlaşma, siyasi bir anlayış olarak sayılıyor ve yasal olarak bağlayıcı değil. Ayrıca UAEA Genel Direktörü Rafael Grossi, geçen çarşamba günü yaptığı açıklamada, İranlı yetkililerle soruşturma konusunda görüşmeyi umduğunu söyledi ancak soruşturmanın basitçe kapatılmayacağı vurguladı. Aynı şekilde Avrupalılar da bu konuda geri adım atmayacaklarını ve İran’ın doğru kararı vermesi gerektiğini açıkladı. ABD Senatosu’nun Cumhuriyetçi üyeleri ise UAEA’ya İran’ın nükleer faaliyetlerini soruşturmaya devam etmesi çağrısında bulundu.

ABD’li yetkili konuya ilişkin, “Washington, nükleer anlaşmanın akıbeti ne olursa olsun, İran’da tutuklu bulunan Amerikan vatandaşlarının serbest bırakılmasına ilişkin müzakereleri sonuçlandırmaya kararlıdır” dedi. Beyaz Saray da geçen salı günü ABD’nin bu haftaki Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nda ‘nükleer anlaşmayı canlandırma sürecinde bir ilerleme’ beklemediğini dile getirdi.

ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan bu hafta başlarında gazetecilere yaptığı açıklamada New York’ta bir atılım beklemediğini söylemişti. Sullivan ayrıca Başkan Biden’ın ‘ABD’nin her iki tarafın da anlaşmaya uyması için hazır olduğunu ve İran taahhütlerini yerine getirme ve bu formülü kabul etme konusunda ciddi olmaya istekliyse bir anlaşmaya varabileceğini’ yineleyeceğine dikkat çekmişti.

Diğer yandan ABD’li yetkili, Mahsa Amini adlı genç kadının öldürülmesinin arka planında göstericilere karşı uyguladıkları şiddet eylemleri nedeniyle Washington’ın İran ahlak polisi ve birçok güvenlik görevlisine uyguladığı yaptırımların ardından başka adımlar atılacağını da açıkladı. Yetkili, İran’da patlak veren protestoların, farklı siyasi ve toplumsal yelpazeyi içerdiğini söyledi.