Afrika'da kıta çapında Covid-19 yolsuzlukları gündemde

Afrika'nın büyük bir bölümünde yeni tip koronavirüs (Kovid-19) vaka sayıları giderek azalsa da, yolsuzluk skandalları ve salgınla mücadele için ayrılan fonların haksız yere ele geçirilmesi bu başarıyı gölgeledi.

Halihazırda yolsuzluğa maruz kalan ülkelerde, şişirilmiş faturaların yanı sıra ehil olmayan taraflara verilen ihaleler de ortaya çıktı. AFP haber ajansının bildirdiğine göre Güney Afrika yolsuzluk listesinin başında yer aldı. Hükümet yetkilileri, sağlık çalışanlarına kişisel koruyucu ekipman tedarik etmek ve yardım dağıtmak için sözleşmelerde 5 milyar rand (300 milyon dolar) verdiği 600'den fazla şirket ve vakfı inceledi.

Mali yolsuzluk Güney Afrika'da Eski Güney Afrika Cumhurbaşkanı Jacob Zuma dönemine kadar uzandığı için yeni bir fenomen değil. Ancak kişisel koruyucu ekipman ve acil yardım için ayrılan fonların buharlaşması birçok Güney Afrikalı’yı şoke etti. Yolsuzluk yapanlar vatandaşlar tarafından  “Yağmacılar”, “Kovid Tüccarları” olarak adlandırıldı. 

Bu durum Güney Afrika’da sağlık çalışanlarının işyerlerinde protestolar düzenlemesine yol açtı. Geçen hafta, ön saflarda çalışan sağlıkçılar için maske, tıbbi ilaç, eldiven ve koruyucu gözlük kıtlığını vurgulamak için Devlet Başkanı Cyril Ramaphosa'nın başkent Pretorya'daki ofisinin önünde oturma eylemi yapıldı. Ülkedeki sağlık çalışanları, koronavirüse yakalanan 27 binden fazla sağlık çalışanından şu ana kadar en az 240 meslektaşını Kovid-19 nedeniyle kaybetti. AFP’ye konuşan hemşire France Mokobe, "Artık sessiz kalamayız" dedi.

Ülkedeki Vergi Tahsilat Dairesi Başkanı Edward Kiswetter, verilen Kişisel koruyucu donanım (KKD) tekliflerinin yüzde 63'ünün vergi kanunlarına uygun olmadığını ve bunlardan kazanç sağlayan  şirketlerin çoğunun KKD tedariği konusunda hiçbir tecrübesi olmadığını ifade etti.

Resmi rakamlara göre Afrika, 1,33 milyon Kovid-19 vakası ve yaklaşık 32 bin ölüm kaydetti. Açıklanan rakamlar doğru ise salgının sağlık üzerindeki etkisi başlangıçta korkulan durumdan çok daha iyi bir seviyede. Ancak birçok ülke için bu başarı, sokağa çıkma yasakları ve kapatmalar, ayrıca yoğun bakım ekipmanları ve sağlık çalışanları için önemli kişisel koruyucu ekipmanların sıkıntısı nedeniyle ekonomik sorunları da beraberinde getirdi.

Öte yandan Doğu Afrika'da, Kenya hastanelerindeki yoğun bakım ünitelerine dağıtılan kusurlu kişisel koruyucu ekipman görüntüleri doktorlar ve hemşireler tarafından çekilerek  skandal kamuoyunda geniş çapta yayıldı.

Kenya Tıbbi Malzemeler Kurumu, yetkililerinin büyük miktarda kişisel koruyucu ekipman çalmakla suçlanması nedeniyle özel incelemeye alındı. Müfettişler 64 milyon doları ele geçiremedi. Ancak aktivistler bunun sadece başlangıç ​​olduğunu söylediler.

Bu bilgilerin açığa çıkmasını sağlayan Kovid-19 Milyonerleri (Covid-19 millionaires) adlı bir televizyon araştırması, hırsızlığın belirtilen miktardan çok daha fazla olduğunu ve yaklaşık 400 milyon dolar olarak tahmin edildiğini kaydetti.

Uganda'da ise dört üst düzey hükümet yetkilisi, salgın sırasında savunmasız gruplar için gıda yardım programından yaklaşık yarım milyon doları kötüye kullanmaktan hapis cezasıyla karşı karşıya kaldı. 

Ayrıca, Uganda'nın Kopenhag büyükelçisi ile yardımcısı arasındaki bir konuşmanın kayıtları ortaya çıktı. Kayıtlara göre ikili, Zoom uygulaması üzerinden bir toplantı yaparak salgın için ayrılan parayı çalma planları yaptılar. Hükümet bunun üzerine soruşturma başlatmaya karar verdi.

Somali'de ise 9 bakanlık yetkilisi fonları kötüye kullanmaktan suçlu bulundu ve 3 ila 8 yıl arasında hapis cezasına çarptırıldı.

Orta Afrika'da, Demokratik Kongo Cumhuriyeti Başbakanı Sylvestre Ilunga Ilukamba, Mayıs ayında koronavirüsle mücadele için 10,7 milyon dolar ayrıldığını duyurmuştu. Ancak bir ay sonra Biyomedikal Ulusal Araştırma Enstitüsü Genel Müdürü Jean-Jacques Muyembe, hükümetten sadece 1,4 milyon dolar aldığını söyledi.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, geçen ay konuyla alakalı yaptığı bir açıklamada, "Hayat kurtaracak kişisel koruyucu donanımlara yönelik yolsuzluk yapmak bana göre bir cinayet" ifadesini kullandı. Ghebreyesus açıklamasında, "Sağlık çalışanları kişisel koruyucu ekipman olmadan çalışırlarsa, hayatlarını riske atmış oluyoruz ve bu hizmet verdikleri insanların hayatlarını da tehdit ediyor" dedi.

Afrika Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) Başkanı Dr.John Nkengasong, “Hayat kurtarmayı amaçlayan paranın kötüye kullanılmasının kınanması ve cezalandırılması gereken bir insan hakları meselesi" olduğunu vurguladı. Diğer taraftan sivil toplum kuruluşları, pandemiye bağlı mali krizin geniş çapta yayıldığını belirtti. Corruption Watch (Yolsuzluk İzleme) Örgütü (CW) Direktörü David Lewis, "Yolsuzluğun kökleri çok daha derine gidiyor. Savaş sırasında bu nedenle tutuklananlar idam edildi. Çünkü bu ihanet sayılıyordu" dedi.