KKTC pandemi sürecinde ne kaybetti?

Evet, covid-19 pandemi sürecinde dünya bankası verilerinden yola çıkarak genel olarak son durum analizlerini sizler için analiz ettik. Kıbrıs Türk ekonomisi bu süreçte %14 daralma gösterdi. Turizm GSYH %20-25 arasında seyrederken %80 daralarak ekonomimize büyük kayıtlar yaşatmıştır. 2020 yılında turistik tesislerde konaklayan turist sayısı da buna paralel olarak %80 azalmıştır.

Hizmet ve tarım sektöründe toplam %82 iş kaybı oluşur iken Girne ve İskele Bölgeleri özellikle en fazla iş kaybının oluştuğu iller olmuştur. Küçük ölçekli işletmeler fiyatlardaki artış ve gelirlerdeki gerileme sebeplerine paralel olarak da olumsuz olarak etkilenmiş durumdadırlar.

Ekonomik daralmada toplam mal ihracatının %50’si ve turizm gelirlerinin %80’inde oluşan daralma Türkiye’den kaynaklı olmasından dolayıdır. GSYH %5 değer kaybetmiştir. KKTC kişi başı GSYH 10,000 USD seviyesi altında kalmıştır. Bu oran ile Kıbrıs Rum Kesimi GSYH rakamını %36’sı ve AB ortalamalarının %28 altında kaldık ki bu oranlar 2014 yılında bakıldığında sırası ile %50 ve %38 seviyesindeydi.

Sanayinin %13’ten fazla daralmış ve özellikle sanayi sektörünün %80’ini oluşturan imalat alt sektörü %20 küçülmüş olması tahmin edilirken, Ağırlıklı olarak narenciyenin ihracatta neden olduğu büyümeye rağmen, tarımsal sektörün 2020 yıl sonunda %4 daralması ve bunun da bitkisel üretim ile hayvancılıkta zayıflamaya neden olması öngörülmüştür. Bitkisel üretim ve hayvancılık tarımsal katma değerin yaklaşık %92’ sini temsil ederken bu da GSYH’nin %8,4 ve istihdamın da %4’ üne denk gelmektedir.

Hayvancılık sektöründe üretimin %20 azalmış olması tahmin edilirken toplam süt üretiminin geçmişte %45’ i kadar olan iç talebinde yarıdan fazla düşmesi anlamını taşımaktadır. İç talepte azalmalara rağmen ihracatta 2020 yılının ilk 10 ayında USD olarak büyüme %7 seviyesindeydi. Bunun esas sebebi Ocak-Ekim ayları arasındaki verilerin bir önceki yıla göre %40’tan fazla artış gösteren narenciye rakamlarıdır. İnşaat ve Müteahhitler Birliği tahminlerine göre konut satışları 2019 yılına göre %10 yavaşlar iken 25,000 adet konut fazlalığı da ortaya çıkmıştır.

Yüksek öğrenimde covid 19 öncesi öğrenci sayıları azalmaya başlamıştı. 2018 yılında %7,5 iken 2019 yılında %2,3 olmuş ve 2019-2020 öğretim yılında öğrenci sayısı sadece %1,2 artarak 91.505’ e yükselmiştir. Tüm Yabancı öğrencilerin %45 ‘I KKTC’den ayrılmıştır. Ekim 2020 itibari ile 22.800 öğrenci kayıt yaptırmıştır. Bu rakam 2019 yılının %50 si kadarına tekabül etmiştir.

Bu süreçte gıdada %14,6, konutta %11,6, ulaştırmada %21,7 ile yaşanan fiyat enflasyonları ortaya çıkmıştır. 2020 yılının 3. Çeyreği itibari ile bankacılık sektörü Tahsili gecikmiş alacak oranı olan TGA 2019 yılının aynı çeyreğine göre %34,3 artarak 1,4 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Özel bankaların sahip olduğu TGA %10 artarak, genel toplamın %68 ine ulaşmıştır. Kamu bankalarının TGA içindeki payı %22 den %16 ya düşmüştür. Toplam TGA içinde, turizm sektörü %19, İnşaat %16’lık oranlara sahip olmuştur. KKTC iş gücü piyasası 2020 yılında 132.885 kişi olup, 2020 yılında 5.500 iş kaybıyla toplam istihdamda ise %4 oranında azalış göstermiştir. 

Ülkemizde işsizlik keskin bir artış göstererek 2020 yılında bir önceki yıl %6,3 ten %10,1 e yükselmiştir. Genç işsizlik 2020 yılında %29,3 e çıkmıştır. (2019 yılında %19,4) Toplam iş kayıplarının %82 ‘lik kısmı hizmet ve tarım sektörlerinden kaynaklanmıştır. Hizmet sektöründe 3.000 kişi, tarım sektöründe 1.600 kişi işini kaybetmiştir.

Kadınlar ülkemizde toplumun işgücünde %35,3 ünü oluştururken, toplam iş kayıplarının %76,3 ünü temsil etmektedirler. Genel olarak firmaların %60’lık kısmı, ödemelerini en az 1 hafta geciktirdiği gözlemlenmiştir. 2021 yılında ekonomide %4 ten biraz az bir toparlanma beklenmektedir. Aşıların yaygınlaşması, turizm ve endüstrilerde bir parça canlanmanın yaz aylarına doğru görüleceği ve 2021 yaz aylarından sonra toparlanmanın başlayacağı ön görülmektedir. Bunun yanında sektörel ve ekonomik olarak çeşitlendirmelere gitmeliyiz. Altyapıyı ve iklim direncini iyileştirmek amacıyla enerji verimliliğine daha fazla yatırım yapmak ve enerji üretimini daha yeşil kaynaklara doğru çeşitlendirmek de büyük önem arz etmektedir.