Ekonomide yol bizi nereye götürür?

Seçim sonrası ekonomide ne olacağı herkes tarafından merak edilen bir süreç ama esas süreçlere bakarken hep kendimize yoğunlaştık dünyayı unuttuk! Küresel oyuncuların ne yaptığına bakmadan kendimize aynada baksakta aslında bir şey fark etmeyecektir.

Şu an kısa, orta ve uzun vadede ekonomiye bakmak lazım. Çoğunuz emekli oluyor ve parası yavaş yavaş eriyor. Artık eski ekonomiler yok! Gelecekte bu paralar daha da eriyecek ve fakirleşme daha hızlı olacak. Emekli olsanız bir arabanın dört tekerini alamaz durumdasınız haberiniz olsun. Ondan dolayı bu paraları döviz, altın, repo/tahvil ve sınırlı seviyelerde olan dijital paralar ile değerlendirmek ve bir sepet oluşturmak en mantıklısı olacak. Tüm ülkeler ortodoks para politika uyguluyorlar yani bildiğiniz faiz artırımı politikası sıkılaştırıcı, daraltıcı politika ile talebi keserek, enflasyonu düşürmek üzerine çalışıyorlar. Teorik olarak bu yapılanlar doğru ama sizlerin de gördüğü gibi süreç çok sancılı ve zamana ihtiyaç var hemen başarılı olamıyorlar. Zaman her şeyin ilacı.

Aslında bakacak olursanız Bretton Woods anlaşmasından sonra altın karşılığı para basma serüveni son bulunca ardından karşılıksız para basma süreçleri ortaya çıktı. Her kriz olduğunda sınırsız para basma süreçleri 2008 ve pandemide 2020 yılında yaşadığımız olaylar. Peki bu çözüm mü? Değil eğer bizler altın karşılığı para basmaya devam etseydik o zaman herkes daha temkinli ve kontrollü gidecekti. Şimdi kriz var para bas, piyasaya pompala iş yerleri reel sektör can bulsun, hemen ardından tüketiciler içinde yani vatandaşlar için ekstra daha da para basalım maaş artışları, zamlar ve ek ödenekler herkes nefes alsın süreçlerini hep beraber dünyada da yaşadık. Önemli olan siyasi otoriteler bu reel sektörü batırmasın; yoksa her şey yolundan çıkar ve yaşanamaz bir ülkeye merhaba dersiniz ve siyasal çalkantılar ortaya çıkar. Amerika’da bankacılık krizi sonbahara doğru daha da artacak. Şu an için tehlike çanları çalıyor henüz susmadı! Sakın sustu sanmayın. ABD'de temerrüt riski artıyor. Fitch, ABD'yi negatif izlemeye aldı. Ardından ise IMF Başkanı Kristalina Georgieva, ABD'de enflasyonun %2 hedefine düşürülmesi için uzun süreli bir sıkı para politikasının gerekeceğini söylerken faiz oranlarının daha uzun süre biraz daha yüksek olması gerekeceğini belirtti. Küresel resesyon kapıda büyük korku var. Özellikle 2023 yılı tehlikeli toparlanma süreçlerinin ardından ancak 2024 yılı 2. çeyreğine doğru, eğer yeni bir sürpriz ortaya çıkmaz ise nefes almak mümkün olacaktır. Rezerv para dolarda da açıklanan enflasyonun gerçeği yansıtmadığı ve gerçek enflasyona baktığımız zaman özellikle 2020 yılında normal şartların 3 katı para basılması ile dolar hiç mi değer kaybetmedi sandınız? Dolar da son 10 yılda %40 değer kaybetti desekte gerçek enflasyon çok farklı hesaplamalara maruz kaldığından farklılaştırıldı ve gerçeğe baksanız sokaktaki fiyat artışları en az 2 katı ve vatandaşlar bunları artık farkındalar. Amerikalı vatandaşlar son 10 yılda %80 değer kaybı yaşadı. Kimse para biriktiremiyor. Rezerv para sisteminde bu paralar eriyor. Sınırsız olan şeyler piyasada değer kaybeden durumda oluyor bu doğanın kanunu işte olay tam da budur.

Merkez bankaları 2024 yılında özellikle çok yüksek derece de para basmak zorunda kalacak. Paralar bollaşacak bu kadar daralmanın sonunda dediğim gibi elinde sonunda para arzı artacaktır. Para sistemindeki bu bozukluk ve sınırsız para basma süreçleri tehlikesinde, ülkeler de artık kayıtsız kalamayacaklar. İlerleyen zamanlarda daha sınırlı paralar basılmalıdırlar; çünkü para sınırı genişledikçe ekonomi bozulur ve enflasyon artışı ortaya çıkar.

Amerikan bankaları Amerika Merkez Bankası’nın (FED) yüksek faizlerinden dolayı müşterilerinin para taleplerine cevap vermek için bu tahvilleri ikincil piyasalarda bozmak zorunda kalarak hep zarar yazacaklar kaçarları yok çünkü doğru politika yapmadılar. Bu süreçte maalesef bankalar ellerindeki tüm paralarını yatırım ve değerlendirme süreçlerinde kaynak yaratmaya ayırdığı için ve belirli seviyede likit tutmadıkları için bu sıkıları çekip batacaklardır.

Son durumlara bakarsak, 2024 yılı ortalarına doğru her şeyi yavaş yavaş kontrol altına alabilecek politikalar geliştirebilirsek rahat etmeden önce büyük sıkıntılar çekeceğiz. Alım güçleri eriyecektir. Sonrasında dediğim gibi aşırı para basımları Merkez Bankası tarafından gelecektir. Tüm dünya sınırsız para üretimine devam ettikçe sorunlar bitmeyecektir. Dolar yukarı yönlü seyretmeye ayrıca devam edecektir.

Türkiye’nin açıkları devam ediyor. Dış ticaret açığı ve cari açığı özellikle rekor seviyede devam ediyor. Depremin getirdiği 100 milyar dolar kayıplar var; yeni yatırımlar devam ediyor. Zorlu bir gider süreci vardır. Dövizde maalesef yukarı yönlü baskılar devam edecektir. Her şey üst üste geldi. Maaş artışları ve sürekli para basmalar devam ediyor. Türkiye ekonomisi yanında kendi iç dinamikleri dışında jeopolitik riskleri de taşıyor ve bundan dolayı her an farklı bir sürece girebiliyoruz.