Nazım’dan “olağan” bir mektup

Mektuplaşmanın popüler kültür deyimi ile “modası geçti”. Kimse bunu yapmıyor. Bayram ve yeni yıl gibi özel zamanlarda da insanların birbirlerine kartpostal göndermeleri kalmadı. Oysa "ilerici" Batı ülkelerinde bu devam ediyor. Ne hoş.

Oysa, özellikle mektuplar bir edebi eser durumunda aslında. Tarihin kucağında kalan öyle mektuplar var ki, nice kültür makalesinin önüne geçecek türden. Bugün bunlardan birisine aracı olmak istedim. Mektubumuz bir edebiyat klasiği. Nazım Hikmet’ten Kemal Tahir’e yazılmış.

*

"Kardeşim Kemal Tahir, mektubuna senin sırayı güderek cevap vereceğim. Uyandırılmış Toprak, roman ve sanat eseri olarak, elbette ki, Gogol, Tolstoy, Balzac filan gibi büyüklerden sonra okunursa ve onlarla ölçülürse bir hayli acemi kalır. Hatta ondan bir gömlek daha kuvvetli olan Sakin Don Üzerinde romanı bile böyledir. Fakat Şolohof’da, bütün şartları göz önünde tutulursa, yeni ve büyük sosyalist edebiyatına ilk defa getirdiği bir realizm cesareti var ki, bence onun bu edebiyatta şimdilik yaptığı en büyük başarı budur. Yoksa romancı kültürü bakımından Tolstoy ve Ehrenburg’la da hâlâ övünülemez. Ama dediğim gibi, bu mukayesede de bir hal var ki Şolohof’un lehinedir: Gerek Tolstoy, gerekse Ehrenburg, tabir caizse, münevverlik tabakasından gelen büyük romancıların, büyük Tolstoy’un, Dostoyevski’nin, Gogo’ün, Balzac’ın filan ilk göbekte inen mirasçılarıdır ve onların bütün nakise ve meziyetlerini tevarüs etmişlerdir. Halbuki Şolohof bu büyük münevver romancı neslinin mirasını elbette ki kullanmakla beraber, hatta bazen bunu beceriksizce kullandığı halde, esas itibariyle yeni sosyalist şeraitindeki, tabir caizse, insanın, halkın ve hatta sosyalist köylü ve amelenin içinden çıkmadır. Bu bakımdan onun sosyalist edebiyatındaki rolü bence çok mühimdir.

Roman bahsine tekrar dönmek lüzumsuz. Yalnız Nurullah Ataç’ın Gorki için söylediklerini asla kabul etmiyorum. Bilakis, Gorki insanlar yaşadıkça yaşayacaktır. Çünkü yeryüzünün en büyük şairidir. Ama Nurullah, Gorki’yi bildiğimiz manada roman ölçüsüne vurmuşsa kabahat kendinde. Gorki’ye romancı demek Marx’a sadece iktisatçı demek kadar gülünçtür. Bu bahsi de uzatmakta mana yok. En büyük şair, ressam ve musikişinas ve kavga adamı Gorki’yi bir Balzac, bir Tolstoy ve bir Dostoyevski filan gibi romancı ölçüsüyle ölçmek ve öylece hüküm vermek eşekliğin dik âlâsı olur. Sana bir şey söyleyeyim mi, Kemal, roman hakkında filân kâfi derecede konuştuk, lütfen otur ve yaz. Sana söz veriyorum ki iyi ve mükemmel yazacaksın.

İngiliz romanı hakkında benim şöyle bir kanaatim var: Epeyce okudum; bana sorarsan, ana hattında İngiliz romanı Dickens vesaire gibi mümessilleriyle küçük burjuva lirizmini, küçük burjuva yumuşak soyundan tenkidci anarşizmini ve küçük burjuva santimantalizmini realizmin potasında eritmeye çalışarak büyük ve bazen göz yaşartacak eserler vermiştir. Ama, ne bileyim, bazen bu santimantalizm ve bazen dört başı mamur fıkracılık bu çeşit romanın zaafı, darlığı ve sadece romandan başka şey olmaması keyfiyetini doğuruyor. Kipling gibi mümessilleriyle İngiliz romanı ise ‘İngiliz İmparatorluğu gibi mazbut’ daha doğrusu dışından mazbut ve şahane bir şeydir. Ama ben İngiliz romanında, hatta Amerikan romanlarında olduğu kadar, büyük insan meselelerini cesaretle işleyen bir örnek görmedim. Bak İngiliz tiyatrosu başka. Hatta İngiliz şiiri de öyle. Tiyatrosu da, şiiri de elbette ki Halide Edip ve Nurullah Ataç’ın hudutlarını aşan bir şey, ama romanı, ana hatlarında tam bu bayla bu bayanın anlayacakları soydan. Seni hasretle kucaklar arkadaşlarına selam ederim."