Nehir akarken su geçer, gider

Efesli Heraklitos M.Ö.535 – 475 arasında yaşamış bir filozof. Anadolu'da Efes'de yaşayan Sokrat öncesi filozoflarından biri. Batı felsefe tarihinde dinamik bir felsefi sistem ortaya koyan ilk kişi.

Heraklitos'un günümüze eserlerinden fragmanlar kalabilmiş. Diogenes Laertius'un "Lives and Opinions of Eminent Philosophers" adlı eserinde bildirdiğine göre Heraklitos bir kitap yazmış ve bunu döneminin en büyük tapınaklarından biri olan Artemis Tapınağına adamıştı. Heraklitos doğadaki her şeyin sürekli değişim içinde olduğunu öne sürdü. Doğanın bilgisi için bu değişimi gözlemlemek gerekmekteydi. Felsefe tarihinde Heraklitos'un ünlü “bir nehirde iki kere yıkanılmaz” deyişi gibi fragmanlarından bazı parçalar kullanılarak iddia edilmiş olmasına karşın Heraklitos'un her şeyde bulunan düzenleyici bir ilkeden söz etmektedir. Bu ilke Logos'tur. Heraklitos, Delf mabedindeki rahibinin kehanetlerinin bir şeyi ne gizlediği ne de ifşa ettiğini sadece işaretler kullandığını söylemekte kendisi de fragmanlarında sözel yapbozlar kullanmakta, kelime oyunları yapmakta, retorik ve edebiyatın türlü oyunlarından yararlanmaktadır. 

Onun fragmanlardan alınma şu sözü de döneminin kahinlerinin sözünden hiç de aşağı kalmayan bir gizemi bugüne taşımaktadır: "Her şeyden ortak olan şeyin bizi yönetmesine izin vermeliyiz. Logos her şeyde ortak olmasına rağmen çoğu insan sanki kendilerine özgü bir akılları varmış gibi yaşamaktadırlar." (Fragmanlar II.)

*

Heraklitos’un sözü de bu kavram da sıcaklığını bugüne kadar korudu. Öyle ki; yönetmek, sadece kendinle ya da kendinden olanla ilgili bir kavram değildir. Yönetmek, senin oluşumunun tamamını sağlayan ‘herkesle’ ilgili bir kavramdır. Yönetmek için, yöneteceğinizin herkesin sizi oluşturması gerekmektedir. Seçimler sadece demokrasinin bir sonuç uygulamasıdır. Önemli olan seçilenin hakkını vere vere ‘herkes’ olabilmesidir. 

Ancak herkes olmak herkesi yönetmek erdemine sahip olmamız anlamına gelir. Bu de seçimin getirdiği temsili demokrasi ile değil, tam anlamıyla katılımcı demokrasi ile olabilir. 

Kaldı ki “katılımcı” olma kavramı da katılmayı beklememek katılınmasını sağlamakla ilgili. 

Bir kültür felsefesini anlamak sadece okumak değil elbette. Bunu kanıksamak için yaşamak da gerekir. Heraklitos’un fragmanları dinamik kültür ve ona bağımlı evren anatomisi için bire bir. 

Yaşamı kolaylaştıran birşey. Bu erdem ve kavramları anlamak lazım. Bunca zorluk ve çirkinlik içerisinde üstelik! Ritüel olan siyasi kirlenmeleri aşmanın tek yolu katılımı artırmak, ortak akıl üretmektir. 

Burada da tam anlamıyla Heraklitos’un sözü devreye girer ki; halkın payına da bunu bunu anlamak düşer: “Bir nehirde iki kere yıkanılmaz”

Çünkü nehir akarken o su geçer ve gider. Ancak durursa iki kez yıkanılır. O zaman da o su artık nehir değil, kirlenmiş bir su birikintisi.